Tweet
Kishkinda kand srga 23
Kishkindha Kaanda - Sarga 23
In this Sarga, Tārā laments over the dead body of her husband. She resents that he lost his life, that her life, along with that of Aṅgada, is left in tatters, by his not heeding her advice. She resents that Vāli, at the end, had to yield his supremacy to Sugreeva. She asks Aṅgada to prostrate to his father.
She laments that she could not hug his body, prevented by the arrow. Neela then removes the arrow. Tārā wipes the dust of the battle off Vali’s body and washes it off with her tears.
4.23.1 ததஸ்ஸமுபஜிக்ரந்தீ
கபிராஜஸ்ய தந்முகம் ।
பதிம் லோகஸ்ருதாம் தாரா
ம்ருதம் வசநமப்ரவீத் ॥
tatassamupajighrantī
kapirājasya tanmukham ।
patiṃ lōkaṡrutāṃ tārā
mṛtaṃ vacanamabravīt ॥
Smelling the face of her dead husband, the lord of Vānaras,,
Tārā, of great renown in the world, said these words:
4.23.2 ஸேஷே த்வம் விஷமே து:கம்
அக்ருத்வா வசநம் மம ।
உபலோபசிதே வீர
ஸுது:கே வஸுதாதலே ॥
ṡēṣē tvaṃ viṣamē duḥkham
akṛtvā vacanaṃ mama ।
upalōpacitē vīra
suduḥkhē vasudhātalē ॥
O Veera! Not following my advice,
you lie down so pitiably on this
bare hard ground littered with stones.
4.23.3 மத்த: ப்ரியதரா நூநம்
வாநரேந்த்ர மஹீ தவ ।
ஸேஷே ஹி தாம் பரிஷ்வஜ்ய
மாம் ச ந ப்ரதிபாஷஸே ॥
mattaḥ priyatarā nūnam
vānarēndra mahī tava ।
ṡēṣē hi tāṃ pariṣvajya
māṃ ca na pratibhāṣasē ॥
O lord of Vānaras! Indeed,
you love this earth more than you do me;
for you lie down embracing her
not saying even a word to me!
4.23.4 ஸுக்ரீவஸ்ய வஸம் ப்ராப்தோ
விதிரேஷபவத்யஹோ ।
ஸுக்ரீவ ஏவ விக்ராந்தோ
வீர ஸாஹஸிகப்ரிய ॥
sugrīvasya vaṡaṃ prāptō
vidhirēṣabhavatyahō ।
sugrīva ēva vikrāntō
vīra sāhasikapriya ॥
Alas! Your fate has brought you to this,
to be lorded over by Sugreeva!
O Veera, O lover of adventure!
Sugreeva has proved to be the supreme.
4.23.5 ருக்ஷவாநரமுக்யாஸ்த்வாம்
பலிநம் பர்யுபாஸதே ।
தேஷாம் விலபிதம் க்ருச்ச்ரம்
அங்கதஸ்ய ச ஸோசத: ॥
மம சேமா கிர: ஸ்ருத்வா
கிம் த்வம் ந ப்ரதிபுத்யஸே ।
ṛkṣavānaramukhyāstvām
balinaṃ paryupāsatē ।
tēṣāṃ vilapitaṃ kṛcchram
aṅgadasya ca ṡōcataḥ ॥
mama cēmā giraḥ ṡrutvā
kiṃ tvaṃ na pratibudhyasē ।
The chiefs of Vānaras and bears
wait upon you, the mighty strong one!
Why are you not responding either
to their horrible cries or to
the wailing of Aṅgada or to my laments!
4.23.6 இதம் தவீரஸயநம்
தத்ர ஸேஷே ஹதோ யுதி ।
ஸாயிதா நிஹதா யத்ர
த்வயைவ ரிபவ: புரா ॥
idaṃ tavīraṡayanam
tatra ṡēṣē hatō yudhi ।
ṡāyitā nihatā yatra
tvayaiva ripavaḥ purā ॥
You are now lying on the hero’s bed
on which you made your enemies
lie dead, killed by you, earlier.
4.23.7 விஸுத்தஸத்த்வாபிஜந
ப்ரியயுத்த மம ப்ரிய ।
மாமநாதாம் விஹாயைகாம்
கதஸ்த்வமஸி மாநத ॥
viṡuddhasattvābhijana
priyayuddha mama priya ।
māmanāthāṃ vihāyaikām
gatastvamasi mānada ॥
O Mānada! O my beloved! O lover of battles!
O you of pure and powerful lineage!
You are gone, leaving me alone like a forlorn!
4.23.8 ஸூராய ந ப்ரதாதவ்யா
கந்யா கலு விபஸ்சிதா ।
ஸூரபார்யாம் ஹதாம் பஸ்ய
ஸத்யோ மாம் விதவாம் க்ருதாம் ॥
ṡūrāya na pradātavyā
kanyā khalu vipaṡcitā ।
ṡūrabhāryāṃ hatāṃ paṡya
sadyō māṃ vidhavāṃ kṛtām ॥
No man of sense should wed
his daughter to a valiant fighter;
look at me, the wife of a hero,
widowed and undone instantly!
4.23.9 அவபக்நஸ்ச மே மாநோ
பக்நா மே ஸாஸ்வதீ கதி: ॥
அகாதே ச நிமக்நாऽஸ்மி
விபுலே ஸோகஸாகரே ।
avabhagnaṡca mē mānō
bhagnā mē ṡāṡvatī gatiḥ ॥
agādhē ca nimagnā'smi
vipulē ṡōkasāgarē ।
My stature and the course of my life
is shattered, once and for all.
I am sunk in a deep and endless ocean of sorrow.
4.23.10 அஸ்மஸாரமயம் நூநம்
இதம் மே ஹ்ருதயம் த்ருடம் ॥
பர்தாரம் நிஹதம் த்ருஷ்ட்வா
யந்நாத்ய ஸததா க்ருதம் ।
aṡmasāramayaṃ nūnam
idaṃ mē hṛdayaṃ dṛḍham ॥
bhartāraṃ nihataṃ dṛṣṭvā
yannādya ṡatadhā kṛtam ।
This heart of mine, for sure, is made of hard metal;
for it is not broken into a hundred pieces now,
even after seeing the husband fallen, killed.
4.23.11 ஸுஹ்ருச்சைவ ஹி பர்தா ச
ப்ரக்ருத்யா மம ச ப்ரிய: ।
ஆஹவே ச பராக்ராந்த:
ஸூர: பஞ்சத்வமாகத: ॥
suhṛccaiva hi bhartā ca
prakṛtyā mama ca priyaḥ ।
āhavē ca parākrāntaḥ
ṡūraḥ pañcatvamāgataḥ ॥
You, my husband, a man of good heart
who won me over with your character,
a domineering fighter in battles, are dead.
4.23.12 பதிஹீநா து யா நாரீ
காமம் பவது புத்ரிணீ ।
தநதாந்யைஸ்ஸுபூர்ணாऽபி
விதவேத்யுச்யதே புதை: ॥
patihīnā tu yā nārī
kāmaṃ bhavatu putriṇī ।
dhanadhānyaissupūrṇā'pi
vidhavētyucyatē budhaiḥ ॥
A woman who has lost her husband
is called a widow by the revered,
regardless of whether she has children
or has an abundance of wealth and grain.
4.23.13 ஸ்வகாத்ரப்ரபவே வீர
ஸேஷே ருதிரமண்டலே ।
க்ரிமிராகபரிஸ்தோமே
ஸ்வகீயே ஸயநே யதா ॥
svagātraprabhavē vīra
ṡēṣē rudhiramaṇḍalē ।
krimirāgaparistōmē
svakīyē ṡayanē yathā ॥
O Veera! You lie in a pool of blood from your own body
as if it is your own bed with a crimson spread.
4.23.14 ரேணுஸோணிதஸம்வீதம்
காத்ரம் தவ ஸமந்தத: ।
பரிரப்தும் ந ஸக்நோமி
புஜாப்யாம் ப்லவகர்ஷப ॥
rēṇuṡōṇitasaṃvītam
gātraṃ tava samantataḥ ।
parirabdhuṃ na ṡaknōmi
bhujābhyāṃ plavagarṣabha ॥
Your body is covered all over with blood and dust.
I am not able to embrace your body
(fully) with my arms, O bull among Vānaras!
4.23.15 க்ருதக்ருத்யோऽத்ய ஸுக்ரீவோ
வைரேऽஸ்மிந்நதிதாருணே ।
யஸ்ய ராமவிமுக்தேந
ஹ்ருதமேகேஷுணா பயம் ॥
kṛtakṛtyō'dya sugrīvō
vairē'sminnatidāruṇē ।
yasya rāmavimuktēna
hṛtamēkēṣuṇā bhayam ॥
Sugreeva has emerged as the winner in this terrible feud.
With the single arrow shot by Rāma, he is freed from fear.
4.23.16 ஸரேண ஹ்ருதி லக்நேந
காத்ரஸம்ஸ்பர்ஸநே தவ ।
வார்யாமி த்வாம் நிரீக்ஷந்தீ
த்வயி பஞ்சத்வமாகதே ॥
ṡarēṇa hṛdi lagnēna
gātrasaṃsparṡanē tava ।
vāryāmi tvāṃ nirīkṣantī
tvayi pañcatvamāgatē ॥
You are dead; here I just look at you,
unable to embrace you, prevented by
the arrow buried in your heart.
4.23.17 உத்பபர்ஹ ஸரம் நீல:
தஸ்ய காத்ரகதம் ததா ।
கிரிகஹ்வரஸம்லீநம்
தீப்தமாஸீவிஷம் யதா ॥
udbabarha ṡaraṃ nīlaḥ
tasya gātragataṃ tadā ।
girigahvarasaṃlīnam
dīptamāṡīviṣaṃ yathā ॥
Thereupon Neela pulled out the arrow
that was stuck in his body
like a dazzling venomous serpent
in the crevice of a mountain.
4.23.18 தஸ்ய நிஷ்க்ருஷ்யமாணஸ்ய
பாணஸ்ய ச பபௌ த்யுதி: ।
அஸ்தமஸ்தகஸம்ருத்தோ
ரஸ்மிர்திநகராதிவ ॥
tasya niṣkṛṣyamāṇasya
bāṇasya ca babhau dyutiḥ ।
astamastakasaṃruddhō
raṡmirdinakarādiva ॥
As the arrow was being pulled out,
its glow shined like the rays of the setting sun
emerging from behind the crest of a mountain.
4.23.19 பேது: க்ஷதஜதாராஸ்து
வ்ரணேப்யஸ்தஸ்ய ஸர்வஸ: ।
தாம்ரகைரிகஸம்ப்ருக்தா
தாரா இவ தராதராத் ॥
pētuḥ kṣatajadhārāstu
vraṇēbhyastasya sarvaṡaḥ ।
tāmragairikasampṛktā
dhārā iva dharādharāt ॥
Streams of blood from the wounds on his body
gushed out in every direction
like torrents tinted with the red-hued minerals
on a mountain-side.
4.23.20 அவகீர்ணம் விமார்ஜந்தீ
பர்தாரம் ரணரேணுநா ।
அஸ்ரைர்நயநஜைஸ்ஸூரம்
ஸிஷேசாஸ்த்ரஸமாஹதம் ॥
avakīrṇaṃ vimārjantī
bhartāraṃ raṇarēṇunā ।
asrairnayanajaiṡṡūram
siṣēcāstrasamāhatam ॥
Wiping the dust of the battle off her husband,
she washed that Ṡūra, who was
slain by the arrow, with her tears.
4.23.21 ருதிரோக்ஷிதஸர்வாங்கம்
த்ருஷ்ட்வா விநிஹதம் பதிம் ।
உவாச தாரா பிங்காக்ஷம்
புத்ரமங்கதமங்கநா ॥
rudhirōkṣitasarvāṅgam
dṛṣṭvā vinihataṃ patim ।
uvāca tārā piṅgākṣam
putramaṅgadamaṅganā ॥
Continuing to look at her slain husband
whose body was covered with blood,
that woman, Tārā, told her son
Aṅgada, of yellow-tinted eyes:
4.23.22 அவஸ்தாம் பஸ்சிமாம் பஸ்ய
பிது: புத்ர ஸுதாருணாம் ।
ஸம்ப்ரஸக்தஸ்ய வைரஸ்ய
கதோऽந்த: பாபகர்மணா ॥
avasthāṃ paṡcimāṃ paṡya
pituḥ putra sudāruṇām ।
samprasaktasya vairasya
gatō'ntaḥ pāpakarmaṇā ॥
My son! Look at the terrible fate of your father at the end,
as the feud born out of a sinful deed came to a close.
4.23.23 பால ஸூர்யோஜ்ஜ்வல தநும்
ப்ரயாந்தம் யமஸாதநம் ।
அபிவாதய ராஜாநம்
பிதரம் புத்ர மாநதம் ॥
bāla sūryōjjvala tanum
prayāntaṃ yamasādanam ।
abhivādaya rājānam
pitaraṃ putra mānadam ॥
Make your prostrations, my son, to the King,
your father, who upholds everyone’s dignity,
and whose body shines like the morning sun,
as he goes to the abode of Yama!
4.23.24 ஏவமுக்தஸ்ஸமுத்தாய
ஜக்ராஹ சரணௌ பிது: ।
புஜாப்யாம் பீநவ்ருத்தாப்யாம்
அங்கதோऽஹமிதி ப்ருவந் ॥
ēvamuktassamutthāya
jagrāha caraṇau pituḥ ।
bhujābhyāṃ pīnavṛttābhyām
aṅgadō'hamiti bruvan ॥
Thus told, Aṅgada got up and
clasped the feet of his father
with his stout and rounded arms,
saying, ‘This is me, Aṅgada!’
4.23.25 அபிவாதயமாநம் த்வாம்
அங்கதம் த்வம் யதா புரா ।
தீர்காயுர்பவ புத்ரேதி
கிமர்தம் நாபிபாஷஸே ॥
abhivādayamānaṃ tvām
aṅgadaṃ tvaṃ yathā purā ।
dīrghāyurbhava putrēti
kimarthaṃ nābhibhāṣasē ॥
(And then Tārā said
Why do you not bless
Aṅgada, who prostrates to you, as you used to do,
saying “May you live long, child!”
4.23.26 அஹம் புத்ரஸஹாயா த்வாம்
உபாஸே கதசேதஸம் ।
ஸிம்ஹேந நிஹதம் ஸத்யோ
கௌஸ்ஸவத்ஸேவ கோவ்ருஷம் ॥
ahaṃ putrasahāyā tvām
upāsē gatacētasam ।
siṃhēna nihataṃ sadyō
gaussavatsēva gōvṛṣam ॥
I, with my son linger by the side of your lifeless body
like a cow that stands with her calf
near the bull that has just been killed by a lion.
4.23.27 இஷ்ட்வா ஸங்க்ராமயஜ்ஞேந
ராமப்ரஹரணாம்பஸா ।
அஸ்மிந்நவப்ருதே ஸ்நாத:
கதம் பத்ந்யா மயா விநா ॥
iṣṭvā saṅgrāmayajñēna
rāmapraharaṇāmbhasā ।
asminnavabhṛthē snātaḥ
kathaṃ patnyā mayā vinā ॥
Having completed the Yajña of battle,
how could you take the Avabhṛtha bath
in the waters called Rāma’s strike,
without me, your wife, by your side?
Tārā is saying, in a figurative manner,
that she wishes she has also been killed by Rāma.
4.23.28 யா தத்தா தேவராஜேந
தவ துஷ்டேந ஸம்யுகே ।
ஸாதகௌம்பீம் ப்ரியாம் மாலாம்
தாம் தே பஸ்யாமி நேஹ கிம் ॥
yā dattā dēvarājēna
tava tuṣṭēna saṃyugē ।
ṡātakaumbhīṃ priyāṃ mālām
tāṃ tē paṡyāmi nēha kim ॥
Why do I not see the golden chain
given by the king of Dēvas
pleased with you in battle?
4.23.29 ராஜ்யஸ்ரீர்நஜஹாதி த்வாம்
கதாஸுமபி மாநத ।
ஸூர்யஸ்யாவர்தமாநஸ்ய
ஸைலராஜமிவ ப்ரபா ॥
rājyaṡrīrnajahāti tvām
gatāsumapi mānada ।
sūryasyāvartamānasya
ṡailarājamiva prabhā ॥
O Mānada! But the splendor of royalty
does not desert you even after
you have lost your life,
any more than the rays of the sun do
when he goes behind the king of mountains.
4.23.30 ந மே வச: பத்யமிதம் த்வயா க்ருதம்
ந சாஸ்மி ஸக்தா ஹி நிவாரணே தவ ।
ஹதா ஸபுத்ராऽஸ்மி ஹதேந ஸம்யுகே
ஸஹ த்வயா ஸ்ரீர்விஜஹாதி மாமபி ॥
na mē vacaḥ pathyamidaṃ tvayā kṛtaṃ
na cāsmi ṡaktā hi nivāraṇē tava ।
hatā saputrā'smi hatēna saṃyugē
saha tvayā ṡrīrvijahāti māmapi ॥
Neither did you heed my beneficial advice
nor was I able to stop you.
With you losing your life in battle,
I have been undone, along with my son.
Along with you, Lakshmi has also left me.
Lakshmi is the goddess of prosperity,
opulence, material well being and glory.
இத்யார்ஷே வால்மீகீயே
ஸ்ரீமத்ராமாயணே ஆதிகாவ்யே
கிஷ்கிந்தாகாண்டே த்ரயோவிம்ஸஸ்ஸர்க: ॥
ityārṣē vālmīkīyē
ṡrīmadrāmāyaṇē ādikāvyē
kiṣkindhākāṇḍē trayōviṃṡassargaḥ ॥
Thus concludes the twenty third Sarga
in Kishkindhā Kāṇḍa of the glorious Rāmāyaṇa,
the first ever poem of humankind,
composed by Maharshi Vālmeeki.
Kishkindha Kaanda - Sarga 23
In this Sarga, Tārā laments over the dead body of her husband. She resents that he lost his life, that her life, along with that of Aṅgada, is left in tatters, by his not heeding her advice. She resents that Vāli, at the end, had to yield his supremacy to Sugreeva. She asks Aṅgada to prostrate to his father.
She laments that she could not hug his body, prevented by the arrow. Neela then removes the arrow. Tārā wipes the dust of the battle off Vali’s body and washes it off with her tears.
4.23.1 ததஸ்ஸமுபஜிக்ரந்தீ
கபிராஜஸ்ய தந்முகம் ।
பதிம் லோகஸ்ருதாம் தாரா
ம்ருதம் வசநமப்ரவீத் ॥
tatassamupajighrantī
kapirājasya tanmukham ।
patiṃ lōkaṡrutāṃ tārā
mṛtaṃ vacanamabravīt ॥
Smelling the face of her dead husband, the lord of Vānaras,,
Tārā, of great renown in the world, said these words:
4.23.2 ஸேஷே த்வம் விஷமே து:கம்
அக்ருத்வா வசநம் மம ।
உபலோபசிதே வீர
ஸுது:கே வஸுதாதலே ॥
ṡēṣē tvaṃ viṣamē duḥkham
akṛtvā vacanaṃ mama ।
upalōpacitē vīra
suduḥkhē vasudhātalē ॥
O Veera! Not following my advice,
you lie down so pitiably on this
bare hard ground littered with stones.
4.23.3 மத்த: ப்ரியதரா நூநம்
வாநரேந்த்ர மஹீ தவ ।
ஸேஷே ஹி தாம் பரிஷ்வஜ்ய
மாம் ச ந ப்ரதிபாஷஸே ॥
mattaḥ priyatarā nūnam
vānarēndra mahī tava ।
ṡēṣē hi tāṃ pariṣvajya
māṃ ca na pratibhāṣasē ॥
O lord of Vānaras! Indeed,
you love this earth more than you do me;
for you lie down embracing her
not saying even a word to me!
4.23.4 ஸுக்ரீவஸ்ய வஸம் ப்ராப்தோ
விதிரேஷபவத்யஹோ ।
ஸுக்ரீவ ஏவ விக்ராந்தோ
வீர ஸாஹஸிகப்ரிய ॥
sugrīvasya vaṡaṃ prāptō
vidhirēṣabhavatyahō ।
sugrīva ēva vikrāntō
vīra sāhasikapriya ॥
Alas! Your fate has brought you to this,
to be lorded over by Sugreeva!
O Veera, O lover of adventure!
Sugreeva has proved to be the supreme.
4.23.5 ருக்ஷவாநரமுக்யாஸ்த்வாம்
பலிநம் பர்யுபாஸதே ।
தேஷாம் விலபிதம் க்ருச்ச்ரம்
அங்கதஸ்ய ச ஸோசத: ॥
மம சேமா கிர: ஸ்ருத்வா
கிம் த்வம் ந ப்ரதிபுத்யஸே ।
ṛkṣavānaramukhyāstvām
balinaṃ paryupāsatē ।
tēṣāṃ vilapitaṃ kṛcchram
aṅgadasya ca ṡōcataḥ ॥
mama cēmā giraḥ ṡrutvā
kiṃ tvaṃ na pratibudhyasē ।
The chiefs of Vānaras and bears
wait upon you, the mighty strong one!
Why are you not responding either
to their horrible cries or to
the wailing of Aṅgada or to my laments!
4.23.6 இதம் தவீரஸயநம்
தத்ர ஸேஷே ஹதோ யுதி ।
ஸாயிதா நிஹதா யத்ர
த்வயைவ ரிபவ: புரா ॥
idaṃ tavīraṡayanam
tatra ṡēṣē hatō yudhi ।
ṡāyitā nihatā yatra
tvayaiva ripavaḥ purā ॥
You are now lying on the hero’s bed
on which you made your enemies
lie dead, killed by you, earlier.
4.23.7 விஸுத்தஸத்த்வாபிஜந
ப்ரியயுத்த மம ப்ரிய ।
மாமநாதாம் விஹாயைகாம்
கதஸ்த்வமஸி மாநத ॥
viṡuddhasattvābhijana
priyayuddha mama priya ।
māmanāthāṃ vihāyaikām
gatastvamasi mānada ॥
O Mānada! O my beloved! O lover of battles!
O you of pure and powerful lineage!
You are gone, leaving me alone like a forlorn!
4.23.8 ஸூராய ந ப்ரதாதவ்யா
கந்யா கலு விபஸ்சிதா ।
ஸூரபார்யாம் ஹதாம் பஸ்ய
ஸத்யோ மாம் விதவாம் க்ருதாம் ॥
ṡūrāya na pradātavyā
kanyā khalu vipaṡcitā ।
ṡūrabhāryāṃ hatāṃ paṡya
sadyō māṃ vidhavāṃ kṛtām ॥
No man of sense should wed
his daughter to a valiant fighter;
look at me, the wife of a hero,
widowed and undone instantly!
4.23.9 அவபக்நஸ்ச மே மாநோ
பக்நா மே ஸாஸ்வதீ கதி: ॥
அகாதே ச நிமக்நாऽஸ்மி
விபுலே ஸோகஸாகரே ।
avabhagnaṡca mē mānō
bhagnā mē ṡāṡvatī gatiḥ ॥
agādhē ca nimagnā'smi
vipulē ṡōkasāgarē ।
My stature and the course of my life
is shattered, once and for all.
I am sunk in a deep and endless ocean of sorrow.
4.23.10 அஸ்மஸாரமயம் நூநம்
இதம் மே ஹ்ருதயம் த்ருடம் ॥
பர்தாரம் நிஹதம் த்ருஷ்ட்வா
யந்நாத்ய ஸததா க்ருதம் ।
aṡmasāramayaṃ nūnam
idaṃ mē hṛdayaṃ dṛḍham ॥
bhartāraṃ nihataṃ dṛṣṭvā
yannādya ṡatadhā kṛtam ।
This heart of mine, for sure, is made of hard metal;
for it is not broken into a hundred pieces now,
even after seeing the husband fallen, killed.
4.23.11 ஸுஹ்ருச்சைவ ஹி பர்தா ச
ப்ரக்ருத்யா மம ச ப்ரிய: ।
ஆஹவே ச பராக்ராந்த:
ஸூர: பஞ்சத்வமாகத: ॥
suhṛccaiva hi bhartā ca
prakṛtyā mama ca priyaḥ ।
āhavē ca parākrāntaḥ
ṡūraḥ pañcatvamāgataḥ ॥
You, my husband, a man of good heart
who won me over with your character,
a domineering fighter in battles, are dead.
4.23.12 பதிஹீநா து யா நாரீ
காமம் பவது புத்ரிணீ ।
தநதாந்யைஸ்ஸுபூர்ணாऽபி
விதவேத்யுச்யதே புதை: ॥
patihīnā tu yā nārī
kāmaṃ bhavatu putriṇī ।
dhanadhānyaissupūrṇā'pi
vidhavētyucyatē budhaiḥ ॥
A woman who has lost her husband
is called a widow by the revered,
regardless of whether she has children
or has an abundance of wealth and grain.
4.23.13 ஸ்வகாத்ரப்ரபவே வீர
ஸேஷே ருதிரமண்டலே ।
க்ரிமிராகபரிஸ்தோமே
ஸ்வகீயே ஸயநே யதா ॥
svagātraprabhavē vīra
ṡēṣē rudhiramaṇḍalē ।
krimirāgaparistōmē
svakīyē ṡayanē yathā ॥
O Veera! You lie in a pool of blood from your own body
as if it is your own bed with a crimson spread.
4.23.14 ரேணுஸோணிதஸம்வீதம்
காத்ரம் தவ ஸமந்தத: ।
பரிரப்தும் ந ஸக்நோமி
புஜாப்யாம் ப்லவகர்ஷப ॥
rēṇuṡōṇitasaṃvītam
gātraṃ tava samantataḥ ।
parirabdhuṃ na ṡaknōmi
bhujābhyāṃ plavagarṣabha ॥
Your body is covered all over with blood and dust.
I am not able to embrace your body
(fully) with my arms, O bull among Vānaras!
4.23.15 க்ருதக்ருத்யோऽத்ய ஸுக்ரீவோ
வைரேऽஸ்மிந்நதிதாருணே ।
யஸ்ய ராமவிமுக்தேந
ஹ்ருதமேகேஷுணா பயம் ॥
kṛtakṛtyō'dya sugrīvō
vairē'sminnatidāruṇē ।
yasya rāmavimuktēna
hṛtamēkēṣuṇā bhayam ॥
Sugreeva has emerged as the winner in this terrible feud.
With the single arrow shot by Rāma, he is freed from fear.
4.23.16 ஸரேண ஹ்ருதி லக்நேந
காத்ரஸம்ஸ்பர்ஸநே தவ ।
வார்யாமி த்வாம் நிரீக்ஷந்தீ
த்வயி பஞ்சத்வமாகதே ॥
ṡarēṇa hṛdi lagnēna
gātrasaṃsparṡanē tava ।
vāryāmi tvāṃ nirīkṣantī
tvayi pañcatvamāgatē ॥
You are dead; here I just look at you,
unable to embrace you, prevented by
the arrow buried in your heart.
4.23.17 உத்பபர்ஹ ஸரம் நீல:
தஸ்ய காத்ரகதம் ததா ।
கிரிகஹ்வரஸம்லீநம்
தீப்தமாஸீவிஷம் யதா ॥
udbabarha ṡaraṃ nīlaḥ
tasya gātragataṃ tadā ।
girigahvarasaṃlīnam
dīptamāṡīviṣaṃ yathā ॥
Thereupon Neela pulled out the arrow
that was stuck in his body
like a dazzling venomous serpent
in the crevice of a mountain.
4.23.18 தஸ்ய நிஷ்க்ருஷ்யமாணஸ்ய
பாணஸ்ய ச பபௌ த்யுதி: ।
அஸ்தமஸ்தகஸம்ருத்தோ
ரஸ்மிர்திநகராதிவ ॥
tasya niṣkṛṣyamāṇasya
bāṇasya ca babhau dyutiḥ ।
astamastakasaṃruddhō
raṡmirdinakarādiva ॥
As the arrow was being pulled out,
its glow shined like the rays of the setting sun
emerging from behind the crest of a mountain.
4.23.19 பேது: க்ஷதஜதாராஸ்து
வ்ரணேப்யஸ்தஸ்ய ஸர்வஸ: ।
தாம்ரகைரிகஸம்ப்ருக்தா
தாரா இவ தராதராத் ॥
pētuḥ kṣatajadhārāstu
vraṇēbhyastasya sarvaṡaḥ ।
tāmragairikasampṛktā
dhārā iva dharādharāt ॥
Streams of blood from the wounds on his body
gushed out in every direction
like torrents tinted with the red-hued minerals
on a mountain-side.
4.23.20 அவகீர்ணம் விமார்ஜந்தீ
பர்தாரம் ரணரேணுநா ।
அஸ்ரைர்நயநஜைஸ்ஸூரம்
ஸிஷேசாஸ்த்ரஸமாஹதம் ॥
avakīrṇaṃ vimārjantī
bhartāraṃ raṇarēṇunā ।
asrairnayanajaiṡṡūram
siṣēcāstrasamāhatam ॥
Wiping the dust of the battle off her husband,
she washed that Ṡūra, who was
slain by the arrow, with her tears.
4.23.21 ருதிரோக்ஷிதஸர்வாங்கம்
த்ருஷ்ட்வா விநிஹதம் பதிம் ।
உவாச தாரா பிங்காக்ஷம்
புத்ரமங்கதமங்கநா ॥
rudhirōkṣitasarvāṅgam
dṛṣṭvā vinihataṃ patim ।
uvāca tārā piṅgākṣam
putramaṅgadamaṅganā ॥
Continuing to look at her slain husband
whose body was covered with blood,
that woman, Tārā, told her son
Aṅgada, of yellow-tinted eyes:
4.23.22 அவஸ்தாம் பஸ்சிமாம் பஸ்ய
பிது: புத்ர ஸுதாருணாம் ।
ஸம்ப்ரஸக்தஸ்ய வைரஸ்ய
கதோऽந்த: பாபகர்மணா ॥
avasthāṃ paṡcimāṃ paṡya
pituḥ putra sudāruṇām ।
samprasaktasya vairasya
gatō'ntaḥ pāpakarmaṇā ॥
My son! Look at the terrible fate of your father at the end,
as the feud born out of a sinful deed came to a close.
4.23.23 பால ஸூர்யோஜ்ஜ்வல தநும்
ப்ரயாந்தம் யமஸாதநம் ।
அபிவாதய ராஜாநம்
பிதரம் புத்ர மாநதம் ॥
bāla sūryōjjvala tanum
prayāntaṃ yamasādanam ।
abhivādaya rājānam
pitaraṃ putra mānadam ॥
Make your prostrations, my son, to the King,
your father, who upholds everyone’s dignity,
and whose body shines like the morning sun,
as he goes to the abode of Yama!
4.23.24 ஏவமுக்தஸ்ஸமுத்தாய
ஜக்ராஹ சரணௌ பிது: ।
புஜாப்யாம் பீநவ்ருத்தாப்யாம்
அங்கதோऽஹமிதி ப்ருவந் ॥
ēvamuktassamutthāya
jagrāha caraṇau pituḥ ।
bhujābhyāṃ pīnavṛttābhyām
aṅgadō'hamiti bruvan ॥
Thus told, Aṅgada got up and
clasped the feet of his father
with his stout and rounded arms,
saying, ‘This is me, Aṅgada!’
4.23.25 அபிவாதயமாநம் த்வாம்
அங்கதம் த்வம் யதா புரா ।
தீர்காயுர்பவ புத்ரேதி
கிமர்தம் நாபிபாஷஸே ॥
abhivādayamānaṃ tvām
aṅgadaṃ tvaṃ yathā purā ।
dīrghāyurbhava putrēti
kimarthaṃ nābhibhāṣasē ॥
(And then Tārā said
Why do you not bless Aṅgada, who prostrates to you, as you used to do,
saying “May you live long, child!”
4.23.26 அஹம் புத்ரஸஹாயா த்வாம்
உபாஸே கதசேதஸம் ।
ஸிம்ஹேந நிஹதம் ஸத்யோ
கௌஸ்ஸவத்ஸேவ கோவ்ருஷம் ॥
ahaṃ putrasahāyā tvām
upāsē gatacētasam ।
siṃhēna nihataṃ sadyō
gaussavatsēva gōvṛṣam ॥
I, with my son linger by the side of your lifeless body
like a cow that stands with her calf
near the bull that has just been killed by a lion.
4.23.27 இஷ்ட்வா ஸங்க்ராமயஜ்ஞேந
ராமப்ரஹரணாம்பஸா ।
அஸ்மிந்நவப்ருதே ஸ்நாத:
கதம் பத்ந்யா மயா விநா ॥
iṣṭvā saṅgrāmayajñēna
rāmapraharaṇāmbhasā ।
asminnavabhṛthē snātaḥ
kathaṃ patnyā mayā vinā ॥
Having completed the Yajña of battle,
how could you take the Avabhṛtha bath
in the waters called Rāma’s strike,
without me, your wife, by your side?
Tārā is saying, in a figurative manner,
that she wishes she has also been killed by Rāma.
4.23.28 யா தத்தா தேவராஜேந
தவ துஷ்டேந ஸம்யுகே ।
ஸாதகௌம்பீம் ப்ரியாம் மாலாம்
தாம் தே பஸ்யாமி நேஹ கிம் ॥
yā dattā dēvarājēna
tava tuṣṭēna saṃyugē ।
ṡātakaumbhīṃ priyāṃ mālām
tāṃ tē paṡyāmi nēha kim ॥
Why do I not see the golden chain
given by the king of Dēvas
pleased with you in battle?
4.23.29 ராஜ்யஸ்ரீர்நஜஹாதி த்வாம்
கதாஸுமபி மாநத ।
ஸூர்யஸ்யாவர்தமாநஸ்ய
ஸைலராஜமிவ ப்ரபா ॥
rājyaṡrīrnajahāti tvām
gatāsumapi mānada ।
sūryasyāvartamānasya
ṡailarājamiva prabhā ॥
O Mānada! But the splendor of royalty
does not desert you even after
you have lost your life,
any more than the rays of the sun do
when he goes behind the king of mountains.
4.23.30 ந மே வச: பத்யமிதம் த்வயா க்ருதம்
ந சாஸ்மி ஸக்தா ஹி நிவாரணே தவ ।
ஹதா ஸபுத்ராऽஸ்மி ஹதேந ஸம்யுகே
ஸஹ த்வயா ஸ்ரீர்விஜஹாதி மாமபி ॥
na mē vacaḥ pathyamidaṃ tvayā kṛtaṃ
na cāsmi ṡaktā hi nivāraṇē tava ।
hatā saputrā'smi hatēna saṃyugē
saha tvayā ṡrīrvijahāti māmapi ॥
Neither did you heed my beneficial advice
nor was I able to stop you.
With you losing your life in battle,
I have been undone, along with my son.
Along with you, Lakshmi has also left me.
Lakshmi is the goddess of prosperity,
opulence, material well being and glory.
இத்யார்ஷே வால்மீகீயே
ஸ்ரீமத்ராமாயணே ஆதிகாவ்யே
கிஷ்கிந்தாகாண்டே த்ரயோவிம்ஸஸ்ஸர்க: ॥
ityārṣē vālmīkīyē
ṡrīmadrāmāyaṇē ādikāvyē
kiṣkindhākāṇḍē trayōviṃṡassargaḥ ॥
Thus concludes the twenty third Sarga
in Kishkindhā Kāṇḍa of the glorious Rāmāyaṇa,
the first ever poem of humankind,
composed by Maharshi Vālmeeki.