Tweet
Ayodhya Kaanda - Sarga 91 Continues
2.91.44 ஸுவர்ணமணிமுக்தேந ப்ரவாலேந ச ஸோபிதா: ।
ஆகுர்விம்ஸதிஸாஹாஸ்ரா: குபேரப்ரஹிதா: ஸ்த்ரிய: ॥
suvarṇamaṇimuktēna pravālēna ca ṡōbhitāḥ ।
āgurviṃṡatisāhāsrāḥ kubēraprahitāḥ striyaḥ ॥
There came another twenty thousand women, sent by Kubēra,
who shone with gold and gem, pearl and coral.
2.91.45 யாபிர்க்ருஹீத: புருஷஸ்ஸோந்மாத இவ லக்ஷ்யதே ।
ஆகுர்விம்ஸதிஸாஹஸ்ரா நந்தநாதப்ஸரோகணா: ॥
yābhirgṛhītaḥ puruṣassōnmāda iva lakṣyatē ।
āgurviṃṡatisāhasrā nandanādapsarōgaṇāḥ ॥
There came twenty thousand Apsarasas from Nandana Vana
embraced by whom, men could be seen to lose their minds.
2.91.46 நாரதஸ்தும்புருர்கோப: ப்ரவராஸ்ஸூர்யவர்சஸ: ।
ஏதே கந்தர்வராஜாநோ பரதஸ்யாக்ரதோ ஜகு: ॥
nāradastumbururgōpaḥ pravarāssūryavarcasaḥ ।
ētē gandharvarājānō bharatasyāgratō jaguḥ ॥
The chiefs of the Gandharvas, with
Nārada, Tumburu and Gōpa at their head,
all of the splendor of the sun,
sang in front of Bharata.
2.91.47 அலம்புஸா மிஸ்ரகேஸீ புண்டரீகாऽத வாமநா ।
உபாந்ருத்யம்ஸ்து பரதம் பரத்வாஜஸ்ய ஸாஸநாத் ॥
alambusā miṡrakēṡī puṇḍarīkā'tha vāmanā ।
upānṛtyaṃstu bharataṃ bharadvājasya ṡāsanāt ॥
Alambusa, Miṡrakēsi, Puṇḍareeka and Vāmana
danced for Bharata at Bharadwāja’s behest.
2.91.48 யாநி மால்யாநி தேவேஷு யாநி சைத்ரரதே வநே ।
ப்ரயாகே தாந்யத்ருஸ்யந்த பரத்வாஜஸ்ய ஸாஸநாத் ॥
yāni mālyāni dēvēṣu yāni caitrarathē vanē ।
prayāgē tānyadṛṡyanta bharadvājasya ṡāsanāt ॥
The flowers worn by gods and seen in
the pleasure garden of Caitraratha,
were found at Prayāga, at Bharadwāja’s behest.
2.91.49 பில்வா மார்தங்கிகா ஆஸந் ஸம்யாக்ராஹா விபீதகா: ।
அஸ்வத்தா நர்தகாஸ்சாஸந்பரத்வாஜஸ்ய ஸாஸநாத் ॥
bilvā mārdaṅgikā āsan ṡamyāgrāhā vibhītakāḥ ।
aṡvatthā nartakāṡcāsanbharadvājasya ṡāsanāt ॥
The Bilva trees played Mṛdanga and
palm trees handled the cymbals
while the Aṡwattha trees danced,
at Bharadwāja’s bidding.
2.91.50 ததஸ்ஸரலதாலாஸ்ச திலகா நக்தமாலகா: ।
ப்ரஹ்ருஷ்டாஸ்தத்ர ஸம்பேது: குப்ஜா பூத்வாऽத வாமநா: ॥
tatassaralatālāṡca tilakā naktamālakāḥ ।
prahṛṣṭāstatra sampētuḥ kubjā bhūtvā'tha vāmanāḥ ॥
Then pine and palm, Tilaka and Naktamāla
came there joyously, having transformed
themselves into hunchbacks and dwarfs.
2.91.51-52 ஸிம்ஸுபாமலகீஜம்ப்வோ யாஸ்சாந்யா: காநநேஷு தா: ।
மாலதீ மல்லிகா ஜாதிர்யாஸ்சாந்யா: காநநே லதா: ।
ப்ரமதாவிக்ரஹம் க்ருத்வா பரத்வாஜாஸ்ரமேऽவதந் ॥
ṡiṃṡupāmalakījambvō yāṡcānyāḥ kānanēṣu tāḥ ।
mālatī mallikā jātiryāṡcānyāḥ kānanē latāḥ ।
pramadāvigrahaṃ kṛtvā bharadvājāṡramē'vadan ॥
Ṡimṡupa, Āmalaka, rose-apple and
all other trees of the forest,
Mālati, Mallika, Jāti and
all other (fragrant flowering) creepers of the forest
took the form of women in Bharadwaja’s Āṡrama, and said:
2.91.53 ஸுராஸ்ஸுராபா: பிபத பாயஸம் ச புபுக்ஷிதா: ॥
மாம்ஸாநி ச ஸுமேத்யாநி பக்ஷ்யந்தாம் யாவதிச்சத ॥
surāssurāpāḥ pibata pāyasaṃ ca bubhukṣitāḥ ॥
māṃsāni ca sumēdhyāni bhakṣyantāṃ yāvadicchatha ॥
Drink liquor, if you crave for liquor,
drink the Pāyasam, if you are hungry,
and there is the best of meats,
for you to consume, as much as you like!
2.91.54 உச்சாத்ய ஸ்நாபயந்தி ஸ்ம நதீதீரேஷு வல்குஷு ।
அப்யேகமேகம் புரஷம் ப்ரமதாஸ்ஸப்த சாஷ்ட ச ॥
ucchādya snāpayanti sma nadītīrēṣu valguṣu ।
apyēkamēkaṃ puraṣaṃ pramadāssapta cāṣṭa ca ॥
Women, seven or eight to a man,
bathed them on the lovely river banks,
after a good massage.
2.91.55 ஸம்வாஹந்த்யஸ்ஸமாபேதுர்நார்யோ ருசிரலோசநா: ।
பரிம்ருஜ்ய ததாऽந்யோந்யம் பாயயந்தி வராங்கநா: ॥
saṃvāhantyassamāpēturnāryō ruciralōcanāḥ ।
parimṛjya tathā'nyōnyaṃ pāyayanti varāṅganāḥ ॥
Women of sparkling eyes attended them
and gave them a massage.
Women of exquisite curves wiped their bodies dry,
and helped them help each other with drinks.
2.91.56 ஹயாந் கஜாந் காராநுஷ்ட்ராந்ததைவ ஸுரபேஸ்ஸுதாந் ।
அபோஜயந்வாஹநபாஸ்தேஷாம் போஜ்யம் யதாவிதி ॥
hayān gajān khārānuṣṭrāntathaiva surabhēssutān ।
abhōjayanvāhanapāstēṣāṃ bhōjyaṃ yathāvidhi ॥
The attendants of mounts fed the horses, elephants,
donkeys, camels and oxen with appropriate food.
2.91.57 இக்ஷூம்ஸ்ச மதுலாஜாம்ஸ்ச போஜயந்தி ஸ்ம வாஹநாந் ।
இக்ஷ்வாகுவரயோதாநாம் சோதயந்தோ மஹாபலா: ॥
ikṣūṃṡca madhulājāṃṡca bhōjayanti sma vāhanān ।
ikṣvākuvarayōdhānāṃ cōdayantō mahābalāḥ ॥
Those men of great strength pressed on the mounts
of the warrior chiefs of the Ikshwākus,
sugarcane and puffed grain mixed with honey.
2.91.58 நாஸ்வபந்தோऽஸ்வமாஜாநாந்நகஜம் குஞ்ஜரக்ரஹ: ।
மத்தப்ரமத்தமுதிதா சமூ: ஸா தத்ர ஸம்பபௌ ॥
nāṡvabandhō'ṡvamājānānnagajaṃ kuñjaragrahaḥ ।
mattapramattamuditā camūḥ sā tatra saṃbabhau ॥
Horse riders did not recognize their horses,
nor the elephant riders their elephants.
There, befuddled with drink,
the army was carelessly happy.
2.91.59 தர்பிதாஸ்ஸர்வகாமைஸ்தே ரக்தசந்தநரூஷிதா: ।
அப்ஸரோகணஸம்யுக்தாஸ்ஸைந்யா வாசமுதைரயந் ॥
tarpitāssarvakāmaistē raktacandanarūṣitā: ।
apsarōgaṇasaṃyuktāssainyā vācamudairayan ॥
The army, with every desire quenched,
bodies smeared with red sandal,
in the company of bands of Apsarasas, said:
2.91.60 நைவாயோத்யாம் கமிஷ்யாமோ நகமிஷ்யாம தண்டகாந் ।
குஸலம் பரதஸ்யாஸ்து ராமஸ்யாஸ்து ததா ஸுகம் ॥
naivāyōdhyāṃ gamiṣyāmō nagamiṣyāma daṇḍakān ।
kuṡalaṃ bharatasyāstu rāmasyāstu tathā sukham ॥
We are not going to Ayōdhyā, nor to Daṇḍaka!
May all good attend Bharata!
May all be happy for Rāma as well!
2.91.61 இதி பாதாதயோதாஸ்ச ஹஸ்த்யஸ்வாரோஹபந்தகா: ।
அநாதாஸ்தம் விதிம் லப்த்வா வாசமேதாமுதைரயந் ॥
iti pādātayōdhāṡca hastyaṡvārōhabandhakāḥ ।
anāthāstaṃ vidhiṃ labdhvā vācamētāmudairayan ॥
So said the foot soldiers and
the riders of horses and elephants,
indulging themselves in all they were treated with,
as if there was no one to control them.
2.91.62 ஸம்ம்ப்ரஹ்ருஷ்டா விநேதுஸ்தே நராஸ்தத்ர ஸஹஸ்ரஸ: ।
பரதஸ்யாநுயாதாரஸ்ஸ்வர்கோऽயமிதி சாப்ருவந் ॥
saṃmprahṛṣṭā vinēdustē narāstatra sahasraṡaḥ ।
bharatasyānuyātārassvargō'yamiti cābruvan ॥
Bharata’s followers in their thousands
shouted and yelled in buoyancy.
They declared, ‘This is truly heaven!’
2.91.63 ந்ருத்யந்தி ஸ்ம ஹஸந்தி ஸ்ம காயந்தி ஸ்ம ச ஸைநிகா:
ஸமந்தாத்பரிதாவந்தி மால்யோபேதாஸ்ஸஹஸ்ரஸ: ॥
nṛtyanti sma hasanti sma gāyanti sma ca sainikāḥ
samantātparidhāvanti mālyōpētāssahasraṡaḥ ॥
The soldiers, in thousands, wearing garlands,
danced, laughed, sang and ran all over.
2.91.64 ததோ புக்தவதாம் தேஷாம் ததந்நமம்ருதோபமம் ।
திவ்யாநுத்வீக்ஷ்ய பக்ஷ்யாம் ஸ்தாநபவத்பக்ஷணே மதி: ॥
tatō bhuktavatāṃ tēṣāṃ tadannamamṛtōpamam ।
divyānudvīkṣya bhakṣyāṃ stānabhavadbhakṣaṇē matiḥ ॥
And they, who had eaten the food that was like Amṛta,
wanted to eat again when their eyes
lighted on those delectable items.
2.91.65 ப்ரேஷ்யாஸ்சேட்யஸ்ச வத்வஸ்ச பலஸ்தாஸ்ச ஸஹஸ்ரஸ: ।
பபூவுஸ்தே ப்ருஸம் த்ருப்தாஸ்ஸர்வே சாஹதவாஸந: ॥
prēṣyāṡcēṭyaṡca vadhvaṡca balasthāṡca sahasraṡaḥ ।
babhūvustē bhṛṡaṃ dṛptāssarvē cāhatavāsanaḥ ॥
The thousands of servants, servant-maids, women,
and men of the army, were supremely content
wearing spic and span clothes.
2.91.66 குஞ்ஜராஸ்ச கரோஷ்ட்ராஸ்ச கோऽஸ்வாஸ்ச ம்ருகபக்ஷிண: ।
பபூவுஸ்ஸுப்ருதாஸ்தத்ர நாந்யோ ஹ்யந்யமகல்பயத் ॥
kuñjarāṡca kharōṣṭrāṡca gō'ṡvāṡca mṛgapakṣiṇaḥ ।
babhūvussubhṛtāstatra nānyō hyanyamakalpayat ॥
Elephants, donkeys, camels, cows, horses, birds and animals
were all well taken care of, with none hurting the other.
2.91.67 நாऽஸுக்லவாஸா ஸ்தத்ராऽஸீத்க்ஷுதிதோ மலிநோऽபி வா ।
ராஜஸா த்வஸ்தகேஸோ வா நர: கஸ்சிதத்ருஸ்யத ॥
nā'ṡuklavāsā statrā'sītkṣudhitō malinō'pi vā ।
rājasā dhvastakēṡō vā naraḥ kaṡcidadṛṡyata ॥
No one was seen there without sparkling white clothes,
nor anyone hungry, dirty, or with dusty hair.
2.91.68-69 ஆஜைஸ்சாபி ச வாராஹைர்நிஷ்டாநவரऽஞ்சயை: ।
பலநிர்யூஹ ஸம்ஸித்தைஸ்ஸூபைர்கந்த ரஸாந்விதை: ॥
புஷ்பத்வஜவதீ: பூர்ணாஸ்ஸுக்லஸ்யாந்நஸ்ய சாபித: ।
தத்ருஸுர்விஸ்மிதாஸ்தத்ரநரா லௌஹீஸ்ஸஹஸ்ரஸ: ॥
ājaiṡcāpi ca vārāhairniṣṭhānavara'ñcayaiḥ ।
phalaniryūha saṃsiddaissūpairgandha rasānvitaiḥ ॥
puṣpadhvajavatīḥ pūrṇāṡṡuklasyānnasya cābhitaḥ ।
dadṛṡurvismitāstatranarā lauhīssahasraṡaḥ ॥
Men beheld in amazement metal pots in thousands,
filled with white cooked rice
covered with flowers for banners,
mixed with mutton and pork, excellent sauces,
juices of various types of fruits, and
soups with delightful flavor and fragrance. This sounds like Biryāni and Pilāf. We tend to think that these delicacies came to India from the Middle East. May be not. They seem to be known in India in the times of Rāmāyaṇa.
2.91.70 பபூவுர்வநபார்ஸ்வேஷு கூபா: பாயஸகர்தமா: ।
தாஸ்சகாமதுகா காவோ த்ருமாஸ்சாஸந்மதுஸ்ச்யுத: ॥
babhūvurvanapārṡvēṣu kūpāḥ pāyasakardamāḥ ।
tāṡcakāmadughā gāvō drumāṡcāsanmadhuṡcyutaḥ ॥
The wells in the woods around were filled with Pāyasam.
The cows yielded wishes, for milk.
The trees oozed honey, for sap.
2.91.71 வாப்யோ மைரேயபூர்ணாஸ்ச ம்ருஷ்டமாம்ஸசயைர்வ்ருதா: ।
ப்ரதப்தபிடரைஸ்சாபி மார்கமாயூரகௌக்குடை: ॥
vāpyō mairēyapūrṇāṡca mṛṣṭamāṃsacayairvṛtāḥ ।
prataptapiṭharaiṡcāpi mārgamāyūrakaukkuṭaiḥ ॥
The reservoirs were filled with liquor,
and around them were set huge mounds of cooked meat,
and pots of roasted venison, peacock and chicken.
2.91.72-73a பாத்ரீணாம் ச ஸஹஸ்ராணி ஸ்தாலீநாம் நியுதாநி ச
ந்யர்புதாநி ச பாத்ராணி ஸாதகும்பமயாநி ச ।
ஸ்தால்ய: கும்ப்ய கரம்ப்ய ஸ்ச ததிபூர்ணாஸ்ஸுஸம்ஸ்க்ருதா: ॥
pātrīṇāṃ ca sahasrāṇi sthālīnāṃ niyutāni ca
nyarbudhāni ca pātrāṇi ṡātakumbhamayāni ca ।
sthālyaḥ kumbhya karambhya ṡca dadhipūrṇāssusaṃskṛtāḥ ॥
There were thousands of cooking pots,
lakhs of vessels, ten crore well treated
gold platters, bowls, small pots and
wide-mouthed jugs filled with curds.
2.91.73b-74 யௌவநஸ்தஸ்ய கௌரஸ்ய கபித்தஸ்ய ஸுகந்திந: ॥
ஹ்ரதா: பூர்ணா ரஸாலஸ்ய தத்நஸ்ஸ்வேதஸ்ய சாபரே ।
பபூவு: பாயஸஸ்யாந்யே ஸர்கராயாவஸஞ்சயா: ॥
yauvanasthasya gaurasya kapitthasya sugandhinaḥ ॥
hradāḥ pūrṇā rasālasya dadhnaṡṡvētasya cāparē ।
babhūvuḥ pāyasasyānyē ṡarkarāyāvasañcayāḥ ॥
There were pools of mildly matured and
flavored white and cream colored curds,
pools of white curds seasoned with many spices,
pools of Pāyasam and mounds of
dough of Yava grain mixed with sugar.
2.91.75 கல்காந்சூர்ணகஷாயாம்ஸ்ச ஸ்நாநாநி விவிதாநி ச ।
தத்ருஸுர்பாஜநஸ்தாநி தீர்தேஷு ஸரதாம் நரா: ॥
kalkāncūrṇakaṣāyāṃṡca snānāni vividhāni ca ।
dadṛṡurbhājanasthāni tīrthēṣu saratāṃ narāḥ ॥
On the banks of the streams, the men saw
pastes, powders, lotions and a variety of toiletry
stored in various containers.
2.91.76-80 ஸுக்லாநம்ஸுமதஸ்சாபி தந்ததாவநஸஞ்சயாந் ।
ஸுக்லாம்ஸ்சந்தநகல்காம்ஸ்ச ஸமுத்கேஷ்வவதிஷ்டத: ॥
தர்பணாபரிம்ருஷ்டாம்ஸ்ச வாஸஸாம் சாபி ஸஞ்சயாந் ।
பாதுகோபாநஹாம் சைவ யுக்மாநிச ஸஹஸ்ரஸ: ॥
ஆஞ்ஜநீ: கங்கதாந்கூர்சாந் ஸஸ்த்ராணி ச தநூம்ஷி ச ।
மர்மத்ராணாநி சித்ராணி ஸயநாந்யாஸநாநி ச ॥
ப்ரதிபாநஹ்ரதாந்பூர்ணந்கரோஷ்ட்ரகஜவாஜிநாம் ।
அவகாஹ்யஸுதீர்தாம்ஸ்சஹ்ரதாந் ஸோத்பலபுஷ்கராந் ॥
ஆகாஸ வர்ணப்ரதிமாந் ஸ்வச்சதோயாந்ஸுகப்லவாந் ।
நீபவைடூர்யவர்ணாம்ஸ்ச ம்ருதூந்யவஸஸஞ்சயாந் ।
நிர்வாபார்தாந் பஸூநாம் தே தத்ருஸுஸ்தத்ர ஸர்வஸ: ॥
ṡuklānaṃṡumataṡcāpi dantadhāvanasañcayān ।
ṡuklāṃṡcandanakalkāṃṡca samudgēṣvavatiṣṭhataḥ ॥
darpaṇāparimṛṣṭāṃṡca vāsasāṃ cāpi sañcayān ।
pādukōpānahāṃ caiva yugmānica sahasraṡaḥ ॥
āñjanīḥ kaṅkatānkūrcān ṡastrāṇi ca dhanūṃṣi ca ।
marmatrāṇāni citrāṇi ṡayanānyāsanāni ca ॥
pratipānahradānpūrṇankharōṣṭragajavājinām ।
avagāhyasutīrthāṃṡcahradān sōtpalapuṣkarān ॥
ākāṡa varṇapratimān svacchatōyānsukhaplavān ।
nīpavaiḍūryavarṇāṃṡca mṛdūnyavasasañcayān ।
nirvāpārthān paṡūnāṃ tē dadṛṡustatra sarvaṡaḥ ॥
The men saw twigs with white bristles for cleaning teeth,
white sandal paste kept in dishes,
mirrors that were kept clean, bundles of clothes,
thousands of pairs of footwear, mascara containers,
combs, moustache brushes, clothes, bows,
assorted protective armor for the vitals, beds and seats.
They also saw everywhere, pools filled with
drinks for the donkeys, camels, elephants and horses,
lakes that were easy to get in,
with water clear as the sky
and with lotus and lily in them.
They also saw bundles of grass,
blue like sapphire and green like Neepa trees,
kept all over the place for feeding the animals.
2.91.81 வ்யஸ்மயந்த மநுஷ்யாஸ்தே ஸ்வப்நகல்பம் ததத்புதம் ।
த்ருஷ்ட்வாऽதித்யம் க்ருதம் தாத்ருக்பரதஸ்ய மஹர்ஷிணா ॥
vyasmayanta manuṣyāstē svapnakalpaṃ tadadbhutam ।
dṛṣṭvā'tithyaṃ kṛtaṃ tādṛgbharatasya maharṣiṇā ॥
And those men marveled to see such an amazing hospitality,
which seemed like a dream, offered by the Maharshi to Bharata.
2.91.82 இத்யேவம் ரமமாணாநாம் தேவாநாமிவ நந்தநே ।
பரத்வாஜாஸ்ரமே ரம்யே ஸா ராத்ரிர்வ்யத்யவர்தத ॥
ityēvaṃ ramamāṇānāṃ dēvānāmiva nandanē ।
bharadvājāṡramē ramyē sā rātrirvyatyavartata ॥
The night passed as they enjoyed themselves thus in the
delightful Āṡrama of Bharadwāja, like Dēvas in Nandana.
2.91.83 ப்ரதிஜக்முஸ்ச தா நத்யோ கந்தர்வாஸ்ச யதாகதம் ।
பரத்வாஜமநுஜ்ஞாப்ய தாஸ்ச ஸர்வா வராங்கநா: ॥
pratijagmuṡca tā nadyō gandharvāṡca yathāgatam ।
bharadvājamanujñāpya tāṡca sarvā varāṅganāḥ ॥
And those rivers and the Gandharvas went back
the way they had come, taking leave of Bharadwāja;
and so did those lovely women.
2.91.84 ததைவ மத்தா மதிரோத்கடா நரா-
ஸ்ததைவ திவ்யாகருசந்தநோக்ஷிதா: ।
ததைவ திவ்யா விவிதாஸ்ஸ்ரகுத்தமா:
ப்ருதக்ப்ரகீர்ணா மநுஜை: ப்ரமர்திதா: ॥
tathaiva mattā madirōtkaṭā narā-
stathaiva divyāgarucandanōkṣitāḥ ।
tathaiva divyā vividhāssraguttamāḥ
pṛthakprakīrṇā manujaiḥ pramarditāḥ ॥
But the men remained intoxicated with drink,
smeared with divine perfumes of sandal and Agaru,
and the splendid garlands remained too,
crushed by them and scattered all around.
இத்யார்ஷே ஸ்ரீமத்ராமாயணே வால்மீகீயே ஆதிகாவ்ய
அயோத்யாகாண்டே ஏகநவதிதமஸ்ஸர்க: ॥
ityārṣē ṡrīmadrāmāyaṇē vālmīkīyē ādikāvya
ayōdhyākāṇḍē ēkanavatitamassargaḥ ॥
Thus concludes the ninety first Sarga
in Ayōdhyā Kāṇḍa of the glorious Rāmāyaṇa,
the first ever poem of humankind,
composed by Vālmeeki.
Ayōdhyā Kāṇḍa starts with the festive mood of Rāma’s consecration as the crown prince, but soon plunges into an ocean of grief by the actions of Kaikēyee, with every possible human emotion stirred and the strength of every character tested. In that ocean of grief, this Sarga appears like a beautiful island, full of magic and gaiety. Thus, this Sarga is very special in Ayōdhyā Kāṇḍa.
You have completed reading 5659 Ṡlōkas out of ~24,000 Ṡlōkas of Vālmeeki Rāmāyaṇa.
Meaning, notes and commentary by: Krishna Sharma.
2.91.44 ஸுவர்ணமணிமுக்தேந ப்ரவாலேந ச ஸோபிதா: ।
ஆகுர்விம்ஸதிஸாஹாஸ்ரா: குபேரப்ரஹிதா: ஸ்த்ரிய: ॥
suvarṇamaṇimuktēna pravālēna ca ṡōbhitāḥ ।
āgurviṃṡatisāhāsrāḥ kubēraprahitāḥ striyaḥ ॥
There came another twenty thousand women, sent by Kubēra,
who shone with gold and gem, pearl and coral.
2.91.45 யாபிர்க்ருஹீத: புருஷஸ்ஸோந்மாத இவ லக்ஷ்யதே ।
ஆகுர்விம்ஸதிஸாஹஸ்ரா நந்தநாதப்ஸரோகணா: ॥
yābhirgṛhītaḥ puruṣassōnmāda iva lakṣyatē ।
āgurviṃṡatisāhasrā nandanādapsarōgaṇāḥ ॥
There came twenty thousand Apsarasas from Nandana Vana
embraced by whom, men could be seen to lose their minds.
2.91.46 நாரதஸ்தும்புருர்கோப: ப்ரவராஸ்ஸூர்யவர்சஸ: ।
ஏதே கந்தர்வராஜாநோ பரதஸ்யாக்ரதோ ஜகு: ॥
nāradastumbururgōpaḥ pravarāssūryavarcasaḥ ।
ētē gandharvarājānō bharatasyāgratō jaguḥ ॥
The chiefs of the Gandharvas, with
Nārada, Tumburu and Gōpa at their head,
all of the splendor of the sun,
sang in front of Bharata.
2.91.47 அலம்புஸா மிஸ்ரகேஸீ புண்டரீகாऽத வாமநா ।
உபாந்ருத்யம்ஸ்து பரதம் பரத்வாஜஸ்ய ஸாஸநாத் ॥
alambusā miṡrakēṡī puṇḍarīkā'tha vāmanā ।
upānṛtyaṃstu bharataṃ bharadvājasya ṡāsanāt ॥
Alambusa, Miṡrakēsi, Puṇḍareeka and Vāmana
danced for Bharata at Bharadwāja’s behest.
2.91.48 யாநி மால்யாநி தேவேஷு யாநி சைத்ரரதே வநே ।
ப்ரயாகே தாந்யத்ருஸ்யந்த பரத்வாஜஸ்ய ஸாஸநாத் ॥
yāni mālyāni dēvēṣu yāni caitrarathē vanē ।
prayāgē tānyadṛṡyanta bharadvājasya ṡāsanāt ॥
The flowers worn by gods and seen in
the pleasure garden of Caitraratha,
were found at Prayāga, at Bharadwāja’s behest.
2.91.49 பில்வா மார்தங்கிகா ஆஸந் ஸம்யாக்ராஹா விபீதகா: ।
அஸ்வத்தா நர்தகாஸ்சாஸந்பரத்வாஜஸ்ய ஸாஸநாத் ॥
bilvā mārdaṅgikā āsan ṡamyāgrāhā vibhītakāḥ ।
aṡvatthā nartakāṡcāsanbharadvājasya ṡāsanāt ॥
The Bilva trees played Mṛdanga and
palm trees handled the cymbals
while the Aṡwattha trees danced,
at Bharadwāja’s bidding.
2.91.50 ததஸ்ஸரலதாலாஸ்ச திலகா நக்தமாலகா: ।
ப்ரஹ்ருஷ்டாஸ்தத்ர ஸம்பேது: குப்ஜா பூத்வாऽத வாமநா: ॥
tatassaralatālāṡca tilakā naktamālakāḥ ।
prahṛṣṭāstatra sampētuḥ kubjā bhūtvā'tha vāmanāḥ ॥
Then pine and palm, Tilaka and Naktamāla
came there joyously, having transformed
themselves into hunchbacks and dwarfs.
2.91.51-52 ஸிம்ஸுபாமலகீஜம்ப்வோ யாஸ்சாந்யா: காநநேஷு தா: ।
மாலதீ மல்லிகா ஜாதிர்யாஸ்சாந்யா: காநநே லதா: ।
ப்ரமதாவிக்ரஹம் க்ருத்வா பரத்வாஜாஸ்ரமேऽவதந் ॥
ṡiṃṡupāmalakījambvō yāṡcānyāḥ kānanēṣu tāḥ ।
mālatī mallikā jātiryāṡcānyāḥ kānanē latāḥ ।
pramadāvigrahaṃ kṛtvā bharadvājāṡramē'vadan ॥
Ṡimṡupa, Āmalaka, rose-apple and
all other trees of the forest,
Mālati, Mallika, Jāti and
all other (fragrant flowering) creepers of the forest
took the form of women in Bharadwaja’s Āṡrama, and said:
2.91.53 ஸுராஸ்ஸுராபா: பிபத பாயஸம் ச புபுக்ஷிதா: ॥
மாம்ஸாநி ச ஸுமேத்யாநி பக்ஷ்யந்தாம் யாவதிச்சத ॥
surāssurāpāḥ pibata pāyasaṃ ca bubhukṣitāḥ ॥
māṃsāni ca sumēdhyāni bhakṣyantāṃ yāvadicchatha ॥
Drink liquor, if you crave for liquor,
drink the Pāyasam, if you are hungry,
and there is the best of meats,
for you to consume, as much as you like!
2.91.54 உச்சாத்ய ஸ்நாபயந்தி ஸ்ம நதீதீரேஷு வல்குஷு ।
அப்யேகமேகம் புரஷம் ப்ரமதாஸ்ஸப்த சாஷ்ட ச ॥
ucchādya snāpayanti sma nadītīrēṣu valguṣu ।
apyēkamēkaṃ puraṣaṃ pramadāssapta cāṣṭa ca ॥
Women, seven or eight to a man,
bathed them on the lovely river banks,
after a good massage.
2.91.55 ஸம்வாஹந்த்யஸ்ஸமாபேதுர்நார்யோ ருசிரலோசநா: ।
பரிம்ருஜ்ய ததாऽந்யோந்யம் பாயயந்தி வராங்கநா: ॥
saṃvāhantyassamāpēturnāryō ruciralōcanāḥ ।
parimṛjya tathā'nyōnyaṃ pāyayanti varāṅganāḥ ॥
Women of sparkling eyes attended them
and gave them a massage.
Women of exquisite curves wiped their bodies dry,
and helped them help each other with drinks.
2.91.56 ஹயாந் கஜாந் காராநுஷ்ட்ராந்ததைவ ஸுரபேஸ்ஸுதாந் ।
அபோஜயந்வாஹநபாஸ்தேஷாம் போஜ்யம் யதாவிதி ॥
hayān gajān khārānuṣṭrāntathaiva surabhēssutān ।
abhōjayanvāhanapāstēṣāṃ bhōjyaṃ yathāvidhi ॥
The attendants of mounts fed the horses, elephants,
donkeys, camels and oxen with appropriate food.
2.91.57 இக்ஷூம்ஸ்ச மதுலாஜாம்ஸ்ச போஜயந்தி ஸ்ம வாஹநாந் ।
இக்ஷ்வாகுவரயோதாநாம் சோதயந்தோ மஹாபலா: ॥
ikṣūṃṡca madhulājāṃṡca bhōjayanti sma vāhanān ।
ikṣvākuvarayōdhānāṃ cōdayantō mahābalāḥ ॥
Those men of great strength pressed on the mounts
of the warrior chiefs of the Ikshwākus,
sugarcane and puffed grain mixed with honey.
2.91.58 நாஸ்வபந்தோऽஸ்வமாஜாநாந்நகஜம் குஞ்ஜரக்ரஹ: ।
மத்தப்ரமத்தமுதிதா சமூ: ஸா தத்ர ஸம்பபௌ ॥
nāṡvabandhō'ṡvamājānānnagajaṃ kuñjaragrahaḥ ।
mattapramattamuditā camūḥ sā tatra saṃbabhau ॥
Horse riders did not recognize their horses,
nor the elephant riders their elephants.
There, befuddled with drink,
the army was carelessly happy.
2.91.59 தர்பிதாஸ்ஸர்வகாமைஸ்தே ரக்தசந்தநரூஷிதா: ।
அப்ஸரோகணஸம்யுக்தாஸ்ஸைந்யா வாசமுதைரயந் ॥
tarpitāssarvakāmaistē raktacandanarūṣitā: ।
apsarōgaṇasaṃyuktāssainyā vācamudairayan ॥
The army, with every desire quenched,
bodies smeared with red sandal,
in the company of bands of Apsarasas, said:
2.91.60 நைவாயோத்யாம் கமிஷ்யாமோ நகமிஷ்யாம தண்டகாந் ।
குஸலம் பரதஸ்யாஸ்து ராமஸ்யாஸ்து ததா ஸுகம் ॥
naivāyōdhyāṃ gamiṣyāmō nagamiṣyāma daṇḍakān ।
kuṡalaṃ bharatasyāstu rāmasyāstu tathā sukham ॥
We are not going to Ayōdhyā, nor to Daṇḍaka!
May all good attend Bharata!
May all be happy for Rāma as well!
2.91.61 இதி பாதாதயோதாஸ்ச ஹஸ்த்யஸ்வாரோஹபந்தகா: ।
அநாதாஸ்தம் விதிம் லப்த்வா வாசமேதாமுதைரயந் ॥
iti pādātayōdhāṡca hastyaṡvārōhabandhakāḥ ।
anāthāstaṃ vidhiṃ labdhvā vācamētāmudairayan ॥
So said the foot soldiers and
the riders of horses and elephants,
indulging themselves in all they were treated with,
as if there was no one to control them.
2.91.62 ஸம்ம்ப்ரஹ்ருஷ்டா விநேதுஸ்தே நராஸ்தத்ர ஸஹஸ்ரஸ: ।
பரதஸ்யாநுயாதாரஸ்ஸ்வர்கோऽயமிதி சாப்ருவந் ॥
saṃmprahṛṣṭā vinēdustē narāstatra sahasraṡaḥ ।
bharatasyānuyātārassvargō'yamiti cābruvan ॥
Bharata’s followers in their thousands
shouted and yelled in buoyancy.
They declared, ‘This is truly heaven!’
2.91.63 ந்ருத்யந்தி ஸ்ம ஹஸந்தி ஸ்ம காயந்தி ஸ்ம ச ஸைநிகா:
ஸமந்தாத்பரிதாவந்தி மால்யோபேதாஸ்ஸஹஸ்ரஸ: ॥
nṛtyanti sma hasanti sma gāyanti sma ca sainikāḥ
samantātparidhāvanti mālyōpētāssahasraṡaḥ ॥
The soldiers, in thousands, wearing garlands,
danced, laughed, sang and ran all over.
2.91.64 ததோ புக்தவதாம் தேஷாம் ததந்நமம்ருதோபமம் ।
திவ்யாநுத்வீக்ஷ்ய பக்ஷ்யாம் ஸ்தாநபவத்பக்ஷணே மதி: ॥
tatō bhuktavatāṃ tēṣāṃ tadannamamṛtōpamam ।
divyānudvīkṣya bhakṣyāṃ stānabhavadbhakṣaṇē matiḥ ॥
And they, who had eaten the food that was like Amṛta,
wanted to eat again when their eyes
lighted on those delectable items.
2.91.65 ப்ரேஷ்யாஸ்சேட்யஸ்ச வத்வஸ்ச பலஸ்தாஸ்ச ஸஹஸ்ரஸ: ।
பபூவுஸ்தே ப்ருஸம் த்ருப்தாஸ்ஸர்வே சாஹதவாஸந: ॥
prēṣyāṡcēṭyaṡca vadhvaṡca balasthāṡca sahasraṡaḥ ।
babhūvustē bhṛṡaṃ dṛptāssarvē cāhatavāsanaḥ ॥
The thousands of servants, servant-maids, women,
and men of the army, were supremely content
wearing spic and span clothes.
2.91.66 குஞ்ஜராஸ்ச கரோஷ்ட்ராஸ்ச கோऽஸ்வாஸ்ச ம்ருகபக்ஷிண: ।
பபூவுஸ்ஸுப்ருதாஸ்தத்ர நாந்யோ ஹ்யந்யமகல்பயத் ॥
kuñjarāṡca kharōṣṭrāṡca gō'ṡvāṡca mṛgapakṣiṇaḥ ।
babhūvussubhṛtāstatra nānyō hyanyamakalpayat ॥
Elephants, donkeys, camels, cows, horses, birds and animals
were all well taken care of, with none hurting the other.
2.91.67 நாऽஸுக்லவாஸா ஸ்தத்ராऽஸீத்க்ஷுதிதோ மலிநோऽபி வா ।
ராஜஸா த்வஸ்தகேஸோ வா நர: கஸ்சிதத்ருஸ்யத ॥
nā'ṡuklavāsā statrā'sītkṣudhitō malinō'pi vā ।
rājasā dhvastakēṡō vā naraḥ kaṡcidadṛṡyata ॥
No one was seen there without sparkling white clothes,
nor anyone hungry, dirty, or with dusty hair.
2.91.68-69 ஆஜைஸ்சாபி ச வாராஹைர்நிஷ்டாநவரऽஞ்சயை: ।
பலநிர்யூஹ ஸம்ஸித்தைஸ்ஸூபைர்கந்த ரஸாந்விதை: ॥
புஷ்பத்வஜவதீ: பூர்ணாஸ்ஸுக்லஸ்யாந்நஸ்ய சாபித: ।
தத்ருஸுர்விஸ்மிதாஸ்தத்ரநரா லௌஹீஸ்ஸஹஸ்ரஸ: ॥
ājaiṡcāpi ca vārāhairniṣṭhānavara'ñcayaiḥ ।
phalaniryūha saṃsiddaissūpairgandha rasānvitaiḥ ॥
puṣpadhvajavatīḥ pūrṇāṡṡuklasyānnasya cābhitaḥ ।
dadṛṡurvismitāstatranarā lauhīssahasraṡaḥ ॥
Men beheld in amazement metal pots in thousands,
filled with white cooked rice
covered with flowers for banners,
mixed with mutton and pork, excellent sauces,
juices of various types of fruits, and
soups with delightful flavor and fragrance. This sounds like Biryāni and Pilāf. We tend to think that these delicacies came to India from the Middle East. May be not. They seem to be known in India in the times of Rāmāyaṇa.
2.91.70 பபூவுர்வநபார்ஸ்வேஷு கூபா: பாயஸகர்தமா: ।
தாஸ்சகாமதுகா காவோ த்ருமாஸ்சாஸந்மதுஸ்ச்யுத: ॥
babhūvurvanapārṡvēṣu kūpāḥ pāyasakardamāḥ ।
tāṡcakāmadughā gāvō drumāṡcāsanmadhuṡcyutaḥ ॥
The wells in the woods around were filled with Pāyasam.
The cows yielded wishes, for milk.
The trees oozed honey, for sap.
2.91.71 வாப்யோ மைரேயபூர்ணாஸ்ச ம்ருஷ்டமாம்ஸசயைர்வ்ருதா: ।
ப்ரதப்தபிடரைஸ்சாபி மார்கமாயூரகௌக்குடை: ॥
vāpyō mairēyapūrṇāṡca mṛṣṭamāṃsacayairvṛtāḥ ।
prataptapiṭharaiṡcāpi mārgamāyūrakaukkuṭaiḥ ॥
The reservoirs were filled with liquor,
and around them were set huge mounds of cooked meat,
and pots of roasted venison, peacock and chicken.
2.91.72-73a பாத்ரீணாம் ச ஸஹஸ்ராணி ஸ்தாலீநாம் நியுதாநி ச
ந்யர்புதாநி ச பாத்ராணி ஸாதகும்பமயாநி ச ।
ஸ்தால்ய: கும்ப்ய கரம்ப்ய ஸ்ச ததிபூர்ணாஸ்ஸுஸம்ஸ்க்ருதா: ॥
pātrīṇāṃ ca sahasrāṇi sthālīnāṃ niyutāni ca
nyarbudhāni ca pātrāṇi ṡātakumbhamayāni ca ।
sthālyaḥ kumbhya karambhya ṡca dadhipūrṇāssusaṃskṛtāḥ ॥
There were thousands of cooking pots,
lakhs of vessels, ten crore well treated
gold platters, bowls, small pots and
wide-mouthed jugs filled with curds.
2.91.73b-74 யௌவநஸ்தஸ்ய கௌரஸ்ய கபித்தஸ்ய ஸுகந்திந: ॥
ஹ்ரதா: பூர்ணா ரஸாலஸ்ய தத்நஸ்ஸ்வேதஸ்ய சாபரே ।
பபூவு: பாயஸஸ்யாந்யே ஸர்கராயாவஸஞ்சயா: ॥
yauvanasthasya gaurasya kapitthasya sugandhinaḥ ॥
hradāḥ pūrṇā rasālasya dadhnaṡṡvētasya cāparē ।
babhūvuḥ pāyasasyānyē ṡarkarāyāvasañcayāḥ ॥
There were pools of mildly matured and
flavored white and cream colored curds,
pools of white curds seasoned with many spices,
pools of Pāyasam and mounds of
dough of Yava grain mixed with sugar.
2.91.75 கல்காந்சூர்ணகஷாயாம்ஸ்ச ஸ்நாநாநி விவிதாநி ச ।
தத்ருஸுர்பாஜநஸ்தாநி தீர்தேஷு ஸரதாம் நரா: ॥
kalkāncūrṇakaṣāyāṃṡca snānāni vividhāni ca ।
dadṛṡurbhājanasthāni tīrthēṣu saratāṃ narāḥ ॥
On the banks of the streams, the men saw
pastes, powders, lotions and a variety of toiletry
stored in various containers.
2.91.76-80 ஸுக்லாநம்ஸுமதஸ்சாபி தந்ததாவநஸஞ்சயாந் ।
ஸுக்லாம்ஸ்சந்தநகல்காம்ஸ்ச ஸமுத்கேஷ்வவதிஷ்டத: ॥
தர்பணாபரிம்ருஷ்டாம்ஸ்ச வாஸஸாம் சாபி ஸஞ்சயாந் ।
பாதுகோபாநஹாம் சைவ யுக்மாநிச ஸஹஸ்ரஸ: ॥
ஆஞ்ஜநீ: கங்கதாந்கூர்சாந் ஸஸ்த்ராணி ச தநூம்ஷி ச ।
மர்மத்ராணாநி சித்ராணி ஸயநாந்யாஸநாநி ச ॥
ப்ரதிபாநஹ்ரதாந்பூர்ணந்கரோஷ்ட்ரகஜவாஜிநாம் ।
அவகாஹ்யஸுதீர்தாம்ஸ்சஹ்ரதாந் ஸோத்பலபுஷ்கராந் ॥
ஆகாஸ வர்ணப்ரதிமாந் ஸ்வச்சதோயாந்ஸுகப்லவாந் ।
நீபவைடூர்யவர்ணாம்ஸ்ச ம்ருதூந்யவஸஸஞ்சயாந் ।
நிர்வாபார்தாந் பஸூநாம் தே தத்ருஸுஸ்தத்ர ஸர்வஸ: ॥
ṡuklānaṃṡumataṡcāpi dantadhāvanasañcayān ।
ṡuklāṃṡcandanakalkāṃṡca samudgēṣvavatiṣṭhataḥ ॥
darpaṇāparimṛṣṭāṃṡca vāsasāṃ cāpi sañcayān ।
pādukōpānahāṃ caiva yugmānica sahasraṡaḥ ॥
āñjanīḥ kaṅkatānkūrcān ṡastrāṇi ca dhanūṃṣi ca ।
marmatrāṇāni citrāṇi ṡayanānyāsanāni ca ॥
pratipānahradānpūrṇankharōṣṭragajavājinām ।
avagāhyasutīrthāṃṡcahradān sōtpalapuṣkarān ॥
ākāṡa varṇapratimān svacchatōyānsukhaplavān ।
nīpavaiḍūryavarṇāṃṡca mṛdūnyavasasañcayān ।
nirvāpārthān paṡūnāṃ tē dadṛṡustatra sarvaṡaḥ ॥
The men saw twigs with white bristles for cleaning teeth,
white sandal paste kept in dishes,
mirrors that were kept clean, bundles of clothes,
thousands of pairs of footwear, mascara containers,
combs, moustache brushes, clothes, bows,
assorted protective armor for the vitals, beds and seats.
They also saw everywhere, pools filled with
drinks for the donkeys, camels, elephants and horses,
lakes that were easy to get in,
with water clear as the sky
and with lotus and lily in them.
They also saw bundles of grass,
blue like sapphire and green like Neepa trees,
kept all over the place for feeding the animals.
2.91.81 வ்யஸ்மயந்த மநுஷ்யாஸ்தே ஸ்வப்நகல்பம் ததத்புதம் ।
த்ருஷ்ட்வாऽதித்யம் க்ருதம் தாத்ருக்பரதஸ்ய மஹர்ஷிணா ॥
vyasmayanta manuṣyāstē svapnakalpaṃ tadadbhutam ।
dṛṣṭvā'tithyaṃ kṛtaṃ tādṛgbharatasya maharṣiṇā ॥
And those men marveled to see such an amazing hospitality,
which seemed like a dream, offered by the Maharshi to Bharata.
2.91.82 இத்யேவம் ரமமாணாநாம் தேவாநாமிவ நந்தநே ।
பரத்வாஜாஸ்ரமே ரம்யே ஸா ராத்ரிர்வ்யத்யவர்தத ॥
ityēvaṃ ramamāṇānāṃ dēvānāmiva nandanē ।
bharadvājāṡramē ramyē sā rātrirvyatyavartata ॥
The night passed as they enjoyed themselves thus in the
delightful Āṡrama of Bharadwāja, like Dēvas in Nandana.
2.91.83 ப்ரதிஜக்முஸ்ச தா நத்யோ கந்தர்வாஸ்ச யதாகதம் ।
பரத்வாஜமநுஜ்ஞாப்ய தாஸ்ச ஸர்வா வராங்கநா: ॥
pratijagmuṡca tā nadyō gandharvāṡca yathāgatam ।
bharadvājamanujñāpya tāṡca sarvā varāṅganāḥ ॥
And those rivers and the Gandharvas went back
the way they had come, taking leave of Bharadwāja;
and so did those lovely women.
2.91.84 ததைவ மத்தா மதிரோத்கடா நரா-
ஸ்ததைவ திவ்யாகருசந்தநோக்ஷிதா: ।
ததைவ திவ்யா விவிதாஸ்ஸ்ரகுத்தமா:
ப்ருதக்ப்ரகீர்ணா மநுஜை: ப்ரமர்திதா: ॥
tathaiva mattā madirōtkaṭā narā-
stathaiva divyāgarucandanōkṣitāḥ ।
tathaiva divyā vividhāssraguttamāḥ
pṛthakprakīrṇā manujaiḥ pramarditāḥ ॥
But the men remained intoxicated with drink,
smeared with divine perfumes of sandal and Agaru,
and the splendid garlands remained too,
crushed by them and scattered all around.
இத்யார்ஷே ஸ்ரீமத்ராமாயணே வால்மீகீயே ஆதிகாவ்ய
அயோத்யாகாண்டே ஏகநவதிதமஸ்ஸர்க: ॥
ityārṣē ṡrīmadrāmāyaṇē vālmīkīyē ādikāvya
ayōdhyākāṇḍē ēkanavatitamassargaḥ ॥
Thus concludes the ninety first Sarga
in Ayōdhyā Kāṇḍa of the glorious Rāmāyaṇa,
the first ever poem of humankind,
composed by Vālmeeki.
Ayōdhyā Kāṇḍa starts with the festive mood of Rāma’s consecration as the crown prince, but soon plunges into an ocean of grief by the actions of Kaikēyee, with every possible human emotion stirred and the strength of every character tested. In that ocean of grief, this Sarga appears like a beautiful island, full of magic and gaiety. Thus, this Sarga is very special in Ayōdhyā Kāṇḍa.
You have completed reading 5659 Ṡlōkas out of ~24,000 Ṡlōkas of Vālmeeki Rāmāyaṇa.
Meaning, notes and commentary by: Krishna Sharma.