Tweet
Ayodhya Kaanda - Sarga 65
In the previous Sarga, Daṡaratha died in the night, but no one knew about it. In this Sarga, the morning starts as usual, with the bards coming to the royal palace praising the king and the women of the inner quarters making preparations for morning bath and breakfast.
Those who are authorized to enter the bed chambers of the king, go inside the chambers and find the place quiet with the king dead and Kousalyā and Sumitrā sleeping. They cry. Kousalyā and Sumitrā wake up. The royal palace is overtaken by the din of the cries of all the people there.
2.65.1-2 அத ராத்ர்யாம் வ்யதீதாயாம் ப்ராதரேவாபரேऽஹநி ।
வந்திந: பர்யுபாதிஷ்டம்ஸ்தத்பார்திவ நிவேஸநம் ॥
ஸூதா: பரமஸம்ஸ்காரா மங்கலாஸ்சோத்தமஸ்ருதா: ।
காயகா: ஸ்துதிஸீலாஸ்ச நிகதந்த: ப்ருதக் ப்ருதக் ॥
atha rātryāṃ vyatītāyāṃ prātarēvāparē'hani ।
vandinaḥ paryupātiṣṭhaṃstatpārthiva nivēṡanam ॥
sūtāḥ paramasaṃskārā maṅgalāṡcōttamaṡrutāḥ ।
gāyakāḥ stutiṡīlāṡca nigadantaḥ pṛthak pṛthak ॥
After the night passed,
and on the morning of the next day,
bards, accomplished chroniclers, heralds,
well-trained singers and panegyrists, each on their own
arrived at the King’s palace,
singing praises and benedictions.
2.65.3 ராஜாநம் ஸ்துவதாம் தேஷாமுதாத்தாபிஹிதாஸிஷாம் ।
ப்ராஸாதாऽபோகவிஸ்தீர்ண: ஸ்துதிஸப்தோஹ்யவர்தத ॥
rājānaṃ stuvatāṃ tēṣāmudāttābhihitāṡiṣām ।
prāsādā'bhōgavistīrṇaḥ stutiṡabdōhyavartata ॥
As they praised the King,
calling blessings on him in their high-pitched voices,
the sound of their eulogy filled the whole mansion.
2.65.4 ததஸ்து ஸ்துவதாம் தேஷாம் ஸூதாநாம் பாணிவாதகா: ।
அபதாநாந்யுதாஹ்ருத்ய பாணிவாதா நவாதயந் ॥
tatastu stuvatāṃ tēṣāṃ sūtānāṃ pāṇivādakāḥ ।
apadānānyudāhṛtya pāṇivādā navādayan ॥
While the bards sang praises for him,
others joined, clapping their hands and
reciting the great deeds (of the King).
2.65.5 தேந ஸப்தேந விஹகா: ப்ரதிபுத்தா விஸஸ்வநு: ।
ஸாகாஸ்தா: பஞ்ஜரஸ்தாஸ்ச யே ராஜகுலகோசரா: ॥
tēna ṡabdēna vihagāḥ pratibuddhā visasvanuḥ ।
ṡākhāsthāḥ pañjarasthāṡca yē rājakulagōcarāḥ ॥
Awakened by those sounds,
the pet birds in the royal mansion
kept in cages on tree branches, chattered.
2.65.6 வ்யாஹ்ருதா: புண்யஸப்தாஸ்ச வீணாநாம் சாபி நிஸ்ஸ்வநா: ।
ஆஸீர்கேயம் ச காதாநாம் பூரயாமாஸ வேஸ்ம தத் ॥
vyāhṛtāḥ puṇyaṡabdāṡca vīṇānāṃ cāpi nissvanāḥ ।
āṡīrgēyaṃ ca gāthānāṃ pūrayāmāsa vēṡma tat ॥
The utterances of benedictions,
the recital of the stories,
the melodies of blessings and
the sounds of the Veena
filled the palace.
2.65.7 ததஸ்ஸுசிஸமாசாரா: பர்யுபஸ்தாநகோவிதா: ।
ஸ்த்ரீவர்ஷ தரபூயிஷ்டா உபதஸ்துர்யதாபுரம் ॥
tataṡṡucisamācārāḥ paryupasthānakōvidāḥ ।
strīvarṣa dharabhūyiṣṭhā upatasthuryathāpuram ॥
Then, as usual, servants, mostly women and eunuchs,
trained in attendance, good at cleanliness and customs,
came to wait on the King.
2.65.8 ஹரிசந்தநஸம்ப்ருக்தமுதகம் காஞ்சநைர்கடை: ।
ஆநிந்யுஸ்ஸ்நாநஸிக்ஷாஜ்ஞா யதாகாலம் யதாவிதி ॥
haricandanasampṛktamudakaṃ kāñcanairghaṭaiḥ ।
āninyussnānaṡikṣājñā yathākālaṃ yathāvidhi ॥
Those who were familiar with
the process of giving bath
brought in gold pots of water mixed
with sandal paste in a customary manner,
befitting the hour.
2.65.9 மங்கலாலம்பநீயாநி ப்ராஸநீயாந்யுபஸ்கராந் ।
உபநிந்யுஸ்ததாப்யந்யா: குமாரீபஹுலா: ஸ்த்ரிய: ॥
maṅgalālambhanīyāni prāṡanīyānyupaskarān ।
upaninyustathāpyanyāḥ kumārībahulāḥ striyaḥ ॥
Other women, mostly girls,
brought exquisite lotions, articles of toilet,
costumes, jewelry and food items.
2.65.10 ஸர்வலக்ஷணஸம்பந்நம் ஸர்வம் விதிவதர்சிதம் ।
ஸர்வம் ஸுகுணலக்ஷ்மீவத்தத்பபூவாபிஹாரிகம் ॥
sarvalakṣaṇasampannaṃ sarvaṃ vidhivadarcitam ।
sarvaṃ suguṇalakṣmīvattadbabhūvābhihārikam ॥
Everything, of exquisite quality,
thus brought to the service (of the king),
prepared in a customary manner,
represented the best of opulence.
2.65.11 ததஸ்ஸூர்யோதயம் யாவத்ஸர்வம் பரிஸமுத்ஸுகம் ।
தஸ்தாவநுபஸம்ப்ராப்தம் கிம்ஸ்விதித்யுபஸங்கிதம் ॥
tatassūryōdayaṃ yāvatsarvaṃ parisamutsukam ।
tasthāvanupasamprāptaṃ kiṃsvidityupaṡaṅkitam ॥
All of them, in all enthusiasm,
waited till the sun rose,
wondering about not having the audience (of the king).
2.65.12 அத யா: கோஸலேந்த்ரஸ்ய ஸயநம் ப்ரத்யநந்தரா: ।
தா: ஸ்த்ரியஸ்து ஸமாகம்ய பர்தாரம் ப்ரத்யபோதயந் ॥
atha yāḥ kōsalēndrasya ṡayanaṃ pratyanantarāḥ ।
tāḥ striyastu samāgamya bhartāraṃ pratyabōdhayan ॥
The woman who were not barred
inside the sleeping chambers
of the lord of Kōsala kingdom,
went near him, and woke up their lord.
2.65.13 ததாப்யுசிதவ்ருத்தாஸ்தா விநயேந நயேந ச ।
நஹ்யஸ்ய ஸயநம் ஸ்ப்ருஷ்ட்வா கிஞ்சிதப்யுபலேபிரே ॥
tathāpyucitavṛttāstā vinayēna nayēna ca ।
nahyasya ṡayanaṃ spṛṣṭvā kiñcidapyupalēbhirē ॥
Then, those women of right manners
went and tapped on the bed,
in a humble and acceptable manner.
Yet, they could not guess (that anything was different).
2.65.14 தா: ஸ்த்ரியஸ்ஸ்வப்நஸீலஜ்ஞாஸ்சேஷ்டாஸஞ்சலநாதிஷு
தா வேபதுபரீதாஸ்ச ராஜ்ஞ: ப்ராணேஷு ஸங்கிதா: ।
ப்ரதிஸ்ரோதஸ்த்ருணாக்ராணாம் ஸத்ருஸம் ஸஞ்சகாஸிரே ॥
tāḥ striyassvapnaṡīlajñāṡcēṣṭāsañcalanādiṣu
tā vēpathuparītāṡca rājñaḥ prāṇēṣu ṡaṅkitāḥ ।
pratisrōtastṛṇāgrāṇāṃ sadṛṡaṃ sañcakāṡirē ॥
But those women, who were knowledgeable about
body movements, gestures and dream states,
suspected the lifelessness of the king, and
trembled like the tops of reeds against a swift current.
2.65.15 அத ஸந்தேஹமாநாநாம் ஸ்த்ரீணாம் த்ருஷ்ட்வா ச பார்திவம் ।
யத்ததாஸங்கிதம் பாபம் தஸ்ய ஜஜ்ஞே விநிஸ்சய: ॥
atha sandēhamānānāṃ strīṇāṃ dṛṣṭvā ca pārthivam ।
yattadāṡaṅkitaṃ pāpaṃ tasya jajñē viniṡcayaḥ ॥
And when those suspicious women took
a close look at the king,
their worst fears were confirmed.
2.65.16 கௌஸல்யா ச ஸுமத்ரச புத்ரஸோகபராஜிதே ।
ப்ரஸுப்தே ந ப்ரபுத்யேதே யதா காலஸமந்விதே ॥
kausalyā ca sumatraca putraṡōkaparājitē ।
prasuptē na prabudhyētē yathā kālasamanvitē ॥
Kousalyā and Sumitrā,
overpowered by their grief for their sons,
had fallen into a death-like slumber
and did not wake up.
2.65.17 நிஷ்ப்ரபா ச விவர்ணா ச ஸந்நா ஸோகேந ஸந்நதா ।
ந வ்யராஜத கௌஸல்யா தாரேவ திமிராவ்ருதா ॥
niṣprabhā ca vivarṇā ca sannā ṡōkēna sannatā ।
na vyarājata kausalyā tārēva timirāvṛtā ॥
Kousalyā, with her pale, lack-luster face,
lay sunk with grief and limbs contracted,
like a star wrapped up in darkness.
2.65.18 கௌஸல்யாऽநந்தரம் ராஜ்ஞஸ்ஸுமித்ரா ததநந்தரம் ।
ந ஸ்ம விப்ராஜதே தேவீ ஸோகாஸ்ருலுலிதாநநா ॥
kausalyā'nantaraṃ rājñassumitrā tadanantaram ।
na sma vibhrājatē dēvī ṡōkāṡrululitānanā ॥
Neither Kousalyā who lay next to the King,
nor Sumitrā who lay next to her
with her face bedaubed with tears of grief,
looked their usual bright selves.
2.65.19 தே ச த்ருஷ்ட்வா ததா ஸுப்தே ஸுபே தேவ்யௌ ச தம் ந்ருபம் ।
ஸுப்தமேவோத்கதப்ராணமந்த:புரமத்ருஸ்யத ॥
tē ca dṛṣṭvā tathā suptē ṡubhē dēvyau ca taṃ nṛpam ।
suptamēvōdgataprāṇamantaḥpuramadṛṡyata ॥
Then those inner quarters,
seeing that king and the
auspicious queens who were thus sleeping,
concluded that the king must have died in sleep.
2.65.20 தத: ப்ரசுக்ருஸுர்தீநாஸ்ஸஸ்வரம் தா வராங்கநா: ।
கரேணவ இவாரண்யே ஸ்தாநப்ரச்யுதயூதபா: ॥
tataḥ pracukruṡurdīnāssasvaraṃ tā varāṅganāḥ ।
karēṇava ivāraṇyē sthānapracyutayūthapāḥ ॥
Then those noble women wailed aloud piteously,
like she-elephants in the forest whose lord
was missing from his place in the herd.
2.65.21 தாஸாமாக்ரந்தஸப்தேந ஸஹஸோத்ததசேதநே ।
கௌஸல்யா ச ஸுமித்ரா ச த்யக்த நித்ரே பபூவது: ॥
tāsāmākrandaṡabdēna sahasōddhatacētanē ।
kausalyā ca sumitrā ca tyakta nidrē babhūvatuḥ ॥
With the sounds of their cries,
Kousalyā and Sumitrā immediately came to their senses
and got up from their sleep.
2.65.22 கௌஸல்யா ச ஸுமித்ரா ச த்ருஷ்ட்வா ஸ்ப்ருஷ்ட்வா ச பார்திவம் ।
ஹா நாதேதி பரிக்ருஸ்ய பேததுர்தரணீதலே ॥
kausalyā ca sumitrā ca dṛṣṭvā spṛṣṭvā ca pārthivam ।
hā nāthēti parikruṡya pētaturdharaṇītalē ॥
Kousalyā and Sumitrā saw and touched the King,
and then fell on the ground crying, ‘ Alas, my lord!’
2.65.23 ஸா கோஸலேந்த்ரதுஹிதா வேஷ்டமாநா மஹீதலே ।
ந பப்ராஜ ரஜோத்வஸ்தா தாரேவ ககநாச்ச்யுதா ॥
sā kōsalēndraduhitā vēṣṭamānā mahītalē ।
na babhrāja rajōdhvastā tārēva gaganāccyutā ॥
The daughter of the King of Kōsala
lay writhing on the ground in grief,
her body covered with dust and her luster dimmed,
like a star fallen from the sky.
2.65.24 ந்ருபே ஸாந்தகுணே ஜாதே கௌஸல்யாம் பதிதாம் புவி ।
அபஸ்யம்ஸ்தா: ஸ்த்ரிய: ஸர்வா ஹதாம் நாகவதூமிவ ॥
nṛpē ṡāntaguṇē jātē kausalyāṃ patitāṃ bhuvi ।
apaṡyaṃstāḥ striyaḥ sarvā hatāṃ nāgavadhūmiva ॥
All the women beheld Kousalyā
falling on the ground like a she-elephant,
as the signs of life of the king quieted down.
2.65.25 ததஸ்ஸர்வா நரேந்த்ரஸ்ய கைகேயீப்ரமுகா: ஸ்த்ரிய: ।
ருதந்த்யஸ்ஸோகஸந்தப்தா நிபேதுர்கதசேதநா: ॥
tatassarvā narēndrasya kaikēyīpramukhāḥ striyaḥ ।
rudantyaṡṡōkasantaptā nipēturgatacētanāḥ ॥
Thereupon, all the King’s women including Kaikēyee
fell weeping on the ground senseless, scorched by grief.
2.65.26 தாபிஸ்ஸ பலவாந்நாத: க்ரோஸந்தீபிரநுத்ருத: ।
யேந ஸ்பீதீக்ருதம் பூயஸ்தத்க்ருஹம் ஸமநாதயத் ॥
tābhissa balavānnādaḥ krōṡantībhiranudrutaḥ ।
yēna sphītīkṛtaṃ bhūyastadgṛhaṃ samanādayat ॥
The house reverberated with the echoes of
the loud noises of the women who were thus crying.
2.65.28 தத் பரித்ரஸ்தந்த்ரஸம்ப்ராந்த பர்யுத்ஸுகஜநாகுலம் ।
ஸர்வதஸ்துமுலாக்ரந்தம் பரிதாபார்தபாந்தவம் ॥
ஸத்யோ நிபதிதாநந்தம் தீநவிக்லபதர்ஸநம் ।
பபூவ நரதேவஸ்ய ஸத்ம திஷ்டாந்தமீயுஷ: ॥
tat paritrastantrasambhrānta paryutsukajanākulam ।
sarvatastumulākrandaṃ paritāpārtabāndhavam ॥
sadyō nipatitānandaṃ dīnaviklabadarṡanam ।
babhūva naradēvasya sadma diṣṭāntamīyuṣaḥ ॥
That residence of the King
which had thus met with death,
became dejected and disoriented
with demented cries everywhere,
filled with people who were frightened, bewildered and agitated,
and filled with sad and pitiful relations,
and was depleted of all of its joy.
2.65.29 அதீதமாஜ்ஞாய து பார்திவர்ஷபம்
யஸஸ்விநம் ஸம்பரிவார்ய பத்நய: ।
ப்ருஸம் ருதந்த்ய: கருணம் ஸுது:கிதா:
ப்ரக்ருஹ்ய பாஹூ வ்யலபந்நநாதவத் ॥
atītamājñāya tu pārthivarṣabhaṃ
yaṡasvinaṃ samparivārya patnayaḥ ।
bhṛṡaṃ rudantyaḥ karuṇaṃ suduḥkhitāḥ
pragṛhya bāhū vyalapannanāthavat ॥
Realizing that that bull among kings had passed away,
the wives of that renowned soul gathered around him,
weeping piteously and bitterly with immense sadness,
and bewailing like helpless creatures.
இத்யார்ஷே ஸ்ரீமத்ராமாயணே வால்மீகீயே ஆதிகாவ்யே
அயோத்யாகாண்டே பஞ்சஷஷ்டிதமஸ்ஸர்க: ॥
ityārṣē ṡrīmadrāmāyaṇē vālmīkīyē ādikāvyē
ayōdhyākāṇḍē pañcaṣaṣṭitamassargaḥ ॥
Thus concludes the sixty fifth Sarga
in Ayōdhyā Kāṇḍa of the glorious Rāmāyaṇa,
the first ever poem of humankind,
composed by Vālmeeki.