Tweet
Ayodhya Kaanda - Sarga 64
Continues
2.64.41 அபாபோऽஸி யதா புத்ர நிஹத: பாபகர்மணா ।
தேந ஸத்யேந கச்சாஸு யே லோகாஸ்ஸஸ்த்ரயோதிநாம் ॥
apāpō'si yadā putra nihataḥ pāpakarmaṇā ।
tēna satyēna gacchāṡu yē lōkāṡṡastrayōdhinām ॥
My son! You are a sinless one,
killed by this sinful soul!
Hence, you shall soon attain the worlds that are the
privilege of weapon-wielding warriors!
2.64.42 யாந்தி ஸூரா கதிம் யாம் ச ஸங்க்ராமேஷ்வநிவர்திந: ।
ஹதாஸ்த்வபிமுகா: புத்ர கதிம் தாம் பரமாம் வ்ரஜ ॥
yānti ṡūrā gatiṃ yāṃ ca saṅgrāmēṣvanivartinaḥ ।
hatāstvabhimukhāḥ putra gatiṃ tāṃ paramāṃ vraja ॥
My son! You shall attain the highest of the worlds,
that would only be attained by heroes who
face their enemies in a war without ever backing off!
2.64.43 யாம் கதிம் ஸகரஸ்ஸைப்யோ திலீபோ ஜநமேஜய: ।
நஹுஷோ துந்துமாரஸ்ச ப்ராப்தாஸ்தாம் கச்ச புத்ரக! ॥
yāṃ gatiṃ sagaraṡṡaibyō dilīpō janamējayaḥ ।
nahuṣō dundumāraṡca prāptāstāṃ gaccha putraka! ॥
My son! You shall attain the same high worlds
that Sagara, Ṡaibya, Dileepa, Janamējaya,
Nahusha and Dundumāra attained.
2.64.44-45 யா கதி ஸ்ஸர்வஸாதூநாம் ஸ்வாத்யாயாத்தபஸாச யா ।
யா பூமிதஸ்யாஹிऽதாக்நேரேகபத்நீ வ்ரதஸ்ய ச ॥
கோஸஹஸ்ரப்ரதாதऽணாம் யா யா குருப்ருதாமபி ।
தேஹந்யாஸக்ருதாம் யா ச தாம் கதிம் கச்ச புத்ரக! ॥
yā gati ssarvasādhūnāṃ svādhyāyāttapasāca yā ।
yā bhūmidasyāhi'tāgnērēkapatnī vratasya ca ॥
gōsahasrapradāta'ṇāṃ yā yā gurubhṛtāmapi ।
dēhanyāsakṛtāṃ yā ca tāṃ gatiṃ gaccha putraka! ॥
You shall go where all good men go and
where the study of the Vedas and Tapa lead.
You shall attain the same high worlds
that await him who has given gifts of land,
who has regularly performed fire rituals or
who has stayed monogamous all his life.
You shall be with those who
have given away thousands of cows,
taken good care of the elders or
who have given up their bodies willingly.
2.64.46 ந ஹி த்வஸ்மிந்குலே ஜாதோ கச்சத்யகுஸலாம் கதிம் ।
ஸ து யாஸ்யதி யேந த்வம் நிஹதோ மம பாந்தவ: ॥
na hi tvasminkulē jātō gacchatyakuṡalāṃ gatim ।
sa tu yāsyati yēna tvaṃ nihatō mama bāndhavaḥ ॥
No one born in our lineage would
ever attain an unworthy world.
But the one who killed you, my relation, certainly will.
2.64.47 ஏவம் ஸ க்ருபணம் தத்ர பர்யதேவயதாஸக்ருத் ।
ததோऽஸ்மை கர்துமுதகம் ப்ரவ்ருத்தஸ்ஸஹபார்யயா ॥
ēvaṃ sa kṛpaṇaṃ tatra paryadēvayatāsakṛt ।
tatō'smai kartumudakaṃ pravṛttassahabhāryayā ॥
Thus he lamented pitiably, repeatedly.
And then, along with his wife,
he set about offering water-libations.
2.64.48 ஸ து திவ்யேந ரூபேண முநிபுத்ரஸ்ஸ்வகர்மபி: ।
ஸ்வர்கமத்யாருஹத்க்ஷிப்ரம் ஸக்ரேண ஸஹ தர்மவித் ॥
sa tu divyēna rūpēṇa muniputrassvakarmabhiḥ ।
svargamadhyāruhatkṣipraṃ ṡakrēṇa saha dharmavit ॥
Soon that son of the Muni, who knew Dharma,
by virtue of his own good deeds,
ascended to heaven taking a divine body, led by Ṡakra.
2.64.49 ஆபபாஷே ச வ்ருத்தௌ தௌ ஸஹ ஸக்ரேண தாபஸ: ।
ஆஸ்வாஸ்யச முஹூர்தம் து பிதரௌ வாக்யமப்ரவீத் ॥
ābabhāṣē ca vṛddhau tau saha ṡakrēṇa tāpasaḥ ।
āṡvāsyaca muhūrtaṃ tu pitarau vākyamabravīt ॥
He and Ṡakra spoke words of solace to those old people.
Thereafter he told his parents:
2.64.50 ஸ்தாநமஸ்மி மஹத்ப்ராப்தோ பவதோ: பரிசாரணாத் ।
பவந்தாவபி ச க்ஷிப்ரம் மம மூலமுபைஷ்யத: ॥
sthānamasmi mahatprāptō bhavatōḥ paricāraṇāt ।
bhavantāvapi ca kṣipraṃ mama mūlamupaiṣyataḥ ॥
By virtue of serving you two,
I have attained an exalted state.
You too shall join me before long.
2.64.51 ஏவமுக்த்வா து திவ்யேந விமாநேந வபுஷ்மதா ।
ஆருரோஹ திவம் க்ஷிப்ரம் முநிபுத்ரோ ஜிதேந்த்ரிய: ॥
ēvamuktvā tu divyēna vimānēna vapuṣmatā ।
ārurōha divaṃ kṣipraṃ muniputrō jitēndriyaḥ ॥
Having said this, the Muni’s son,
who had mastered his senses,
ascended to heaven immediately
in a splendid celestial car.
2.64.52 ஸ க்ருத்வா தூதகம் தூர்ணம் தாபஸஸ்ஸஹ பார்யயா ।
மாமுவாச மஹாதேஜா: க்ருதாஞ்ஜலிமுபஸ்திதம் ॥
sa kṛtvā tūdakaṃ tūrṇaṃ tāpasassaha bhāryayā ।
māmuvāca mahātējāḥ kṛtāñjalimupasthitam ॥
Soon after completing the offering of water-libations
along with his wife, that supremely radiant Muni
said to me, as I was waiting upon him with palms joined:
2.64.53 அத்யைவ ஜஹிம் மாம் ராஜந்மரணே நாஸ்தி மே வ்யதா ।
யச்சரேணைகபுத்ரம் மாம் த்வமகர்ஷீரபுத்ரகம் ॥
adyaiva jahiṃ māṃ rājanmaraṇē nāsti mē vyathā ।
yaccharēṇaikaputraṃ māṃ tvamakarṣīraputrakam ॥
I had only one son. With your arrow, you made me sonless.
Kill me also right away, O King; I do not worry about dying.
2.64.54 த்வயா து யதவிஜ்ஞாநாந்நிஹதோ மே ஸுதஸ்ஸுசி: ।
தேந த்வாமபிஸப்ஸ்யாமி ஸுது:கமதிதாருணம் ॥
tvayā tu yadavijñānānnihatō mē sutaṡṡuciḥ ।
tēna tvāmabhiṡapsyāmi suduḥkhamatidāruṇam ॥
For killing my son, who was blameless,
albeit by ignorance, I shall curse you
to endure a terrible grief.
2.64.55 புத்ரவ்யஸநஜம் து:கம் யதேதந்மம ஸாம்ப்ரதம் ।
ஏவம் த்வம் புத்ரஸோகேந ராஜந்காலம் கரிஷ்யஸி ॥
putravyasanajaṃ duḥkhaṃ yadētanmama sāmpratam ।
ēvaṃ tvaṃ putraṡōkēna rājankālaṃ kariṣyasi ॥
Just as I suffer now, on account of my son,
you shall also suffer, O King, on account of your son, and die.
2.64.56 அஜ்ஞாநாத்து ஹதோ யஸ்மாத்க்ஷத்ரியேண த்வயா முநி: ।
தஸ்மாத்த்வாம் நாவிஸத்யாஸு ப்ரஹ்மஹத்யா நராதிப! ॥
ajñānāttu hatō yasmātkṣatriyēṇa tvayā muniḥ ।
tasmāttvāṃ nāviṡatyāṡu brahmahatyā narādhipa! ॥
O lord of the people! However,
you will not suffer the sin of killing a Brāhmaṇa,
although you killed a Muni, being a Kshatriya,
since you did so unknowingly.
2.64.57 த்வாமப்யேதாத்ருஸோ பாவ: க்ஷிப்ரமேவ கமிஷ்யதி ।
ஜீவிதாந்தகரோ கோரோ தாதாரமிவ தக்ஷிணா ॥
tvāmapyētādṛṡō bhāvaḥ kṣipramēva gamiṣyati ।
jīvitāntakarō ghōrō dātāramiva dakṣiṇā ॥
But a similar dreadful misery (as we experience)
which will put an end to your life
shall as quickly find you,
as the fruit of the honorarium
given by a donor shall accrue to him.
2.64.58 ஏவம் ஸாபம் மயி ந்யஸ்ய விலப்ய கருணம் பஹு ।
சிதாமாரோப்ய தேஹம் தந்மிதுநம் ஸ்வர்கமப்யயாத் ॥
ēvaṃ ṡāpaṃ mayi nyasya vilapya karuṇaṃ bahu ।
citāmārōpya dēhaṃ tanmithunaṃ svargamabhyayāt ॥
Having thus cursed me and lamented long,
that couple ascended the funeral pyre and went to heaven. Not only wives, but anyone who loses someone whom they dearly love, without whom they find life to be meaningless, seem to give up their lives on the funeral pyre of their loved ones, in times gone by.
2.64.59 ததேதச்சிந்தயாநேந ஸ்ம்ருதம் பாபம் மயா ஸ்வயம் ।
ததா பால்யாத்க்ருதம் தேவி! ஸப்தவேத்யநுஸிக்ஷிணா ॥
tadētacchintayānēna smṛtaṃ pāpaṃ mayā svayam ।
tadā bālyātkṛtaṃ dēvi! ṡabdavēdhyanuṡikṣiṇā ॥
O Queen! As I brood on my plight,
I now recall the sin that
I committed in youthful folly,
while practicing the art of Ṡabdavēdhi.
2.64.60 தஸ்யாயம் கர்மணோ தேவி! விபாகஸ்ஸமுபஸ்தித: ।
அபத்யைஸ்ஸஹம்புக்தே வ்யாதிரந்நரஸே யதா ॥
tasyāyaṃ karmaṇō dēvi! vipākassamupasthitaḥ ।
apathyaissahambhuktē vyādhirannarasē yathā ॥
The inevitable consequence of
that act has now come upon me,
like illness that comes as
a consequence of eating bad foods.
2.64.61 தஸ்மாந்மாமாகதம் பத்ரே தஸ்யோதாரஸ்ய தத்வச: ।
யதஹம் புத்ரஸோகேந ஸந்த்யக்ஷ்யாம்யத்ய ஜீவிதம் ॥
tasmānmāmāgataṃ bhadrē tasyōdārasya tadvacaḥ ।
yadahaṃ putraṡōkēna santyakṣyāmyadya jīvitam ॥
Those words of doom uttered by
that man of power have found me out,
O auspicious one, and I shall
die today, grieving for my son.
2.64.62 சக்ஷுப்யாம் த்வாம் ந பஸ்யாமி கௌஸல்யே ஸாது மாம் ஸ்ப்ருஸ ।
இத்யுக்த்வா ஸ ருதம்ஸ்த்ரஸ்தோ பார்யாமாஹ ச பூமிப: ॥
cakṣubhyāṃ tvāṃ na paṡyāmi kausalyē sādhu māṃ sphṛṡa ।
ityuktvā sa rudaṃstrastō bhāryāmāha ca bhūmipaḥ ॥
“My eyes are failing; I am not able to see you!
O Kousalyā! Please lay your hand assuringly on me!”
Saying thus, the lord of the land cried with fear
and then again said to his wife:
2.64.63 ஏதந்மே ஸத்ருஸம் தேவி யந்மயா ராகவே க்ருதம் ।
ஸத்ருஸம் தத்து தஸ்யைவ யதநேந க்ருதம் மயி ॥
ētanmē sadṛṡaṃ dēvi yanmayā rāghavē kṛtam ।
sadṛṡaṃ tattu tasyaiva yadanēna kṛtaṃ mayi ॥
Whatever I did to Rāghava only befits (the wretched) me.
Whatever he did in response only befits him.
2.64.64 துர்வ்ருத்தமபி க: புத்ரம் த்யஜேத்புவி விசக்ஷண: ।
கஸ்ச ப்ரவ்ராஜ்யமாநோ வா நாஸூயேத்பிதரம் ஸுத: ॥
durvṛttamapi kaḥ putraṃ tyajēdbhuvi vicakṣaṇaḥ ।
kaṡca pravrājyamānō vā nāsūyētpitaraṃ sutaḥ ॥
Would there be any sensible man in this world
who abandons his own son,
even if he were given to evil ways?
And would there be a son who
does not get outraged about his father,
when ordered to go in exile? Daṡaratha was, indeed, pitiably caught between a rock and hard place. He either had to forgo his dearest son and exile him for no fault of his, or have to renege on the boons he had given to Kaikēyee and default on his word.
2.64.65 யதி மாம் ஸம்ஸ்ப்ருஸேத்ராமஸ்ஸக்ருதத்ய லபேத வா ।
யமக்ஷயமநுப்ராப்தா த்ரக்ஷ்யந்தி ந ஹி மாநவா: ॥
yadi māṃ saṃspṛṡēdrāmassakṛdadya labhēta vā ।
yamakṣayamanuprāptā drakṣyanti na hi mānavāḥ ॥
If only Rāma could just touch me once now,
or at least come near me!
For, no one, after going to the abode of Yama,
can see (their loved ones)!
2.64.66 சக்ஷுஷா த்வாம் ந பஸ்யாமி ஸ்ம்ருதிர்மம விலுப்யதே ।
தூதா வைவஸ்வதஸ்யைதே கௌஸல்யே! த்வரயந்தி மாம் ॥
cakṣuṣā tvāṃ na paṡyāmi smṛtirmama vilupyatē ।
dūtā vaivasvatasyaitē kausalyē! tvarayanti mām ॥
I am unable to see you with my eyes.
My memory is failing.
The envoys of the son of Vaivaswan,
O Kousalyā, are hastening me up!
2.64.67 அதஸ்து கிம் து:கதரம் யதஹம் ஜீவிதக்ஷயே ।
ந ஹி பஸ்யாமி தர்மஜ்ஞம் ராமம் ஸத்யபராக்ரமம் ॥
atastu kiṃ duḥkhataraṃ yadahaṃ jīvitakṣayē ।
na hi paṡyāmi dharmajñaṃ rāmaṃ satyaparākramam ॥
In these last moments,
what else could be of greater grief,
than not being able to see Rāma,
the one who knows Dharma and
one who is of true valor!
2.64.68 தஸ்யாதர்ஸநஜஸ்ஸோகஸ்ஸுதஸ்யாப்ரதிகர்மண: ।
உச்சோஷயதி மே ப்ராணாந்வாரிஸ்தோகமிவாதப: ॥
tasyādarṡanajaṡṡōkassutasyāpratikarmaṇaḥ ।
ucchōṣayati mē prāṇānvāristōkamivātapaḥ ॥
This grief, born out of not seeing
my son who has done the incredible,
is drying up my life,
like the sun would, the shallow waters.
2.64.69 ந தே மநுஷ்யா தேவாஸ்தே யே சாருஸுபகுண்டலம் ।
முகம் த்ரக்ஷ்யந்தி ராமஸ்ய வர்ஷே பஞ்சதஸே புந: ॥
na tē manuṣyā dēvāstē yē cāruṡubhakuṇḍalam ।
mukhaṃ drakṣyanti rāmasya varṣē pañcadaṡē punaḥ ॥
Those who will see again, fifteen years from now,
that lovely face of Rāma with his charming ear-pendants,
are indeed not ordinary human beings, but Dēvas.
2.64.70 பத்மபத்ரேக்ஷணம் ஸுப்ரு ஸுதம்ஷ்ட்ரம் சாருநாஸிகம் ।
தந்யா த்ரக்ஷ்யந்தி ராமஸ்ய தாராதிபநிபம் முகம் ॥
padmapatrēkṣaṇaṃ subhru sudaṃṣṭraṃ cārunāsikam ।
dhanyā drakṣyanti rāmasya tārādhipanibhaṃ mukham ॥
Blessed are they who will see Rāma’s
moon-like face with the lotus-petal eyes,
the beautiful eyebrows, fine teeth and winsome nose.
2.64.71 ஸத்ருஸம் ஸாரதஸ்யேந்தோ: புல்லஸ்ய கமலஸ்ய ச ।
ஸுகந்தி மம நாதஸ்ய தந்யா த்ரக்ஷ்யந்தி தந்முகம் ॥
sadṛṡaṃ ṡāradasyēndōḥ phullasya kamalasya ca ।
sugandhi mama nāthasya dhanyā drakṣyanti tanmukham ॥
Blessed are those who will behold the fragrant face of
my beloved lord Rāma, that resembles
a post-monsoon moon and a fully bloomed lotus.
2.64.72 நிவ்ருத்தவநவாஸம் தமயோத்யாம் புநராகதம் ।
த்ரக்ஷ்யந்தி ஸுகிநோ ராமம் ஸுக்ரம் மார்ககதம் யதா ॥
nivṛttavanavāsaṃ tamayōdhyāṃ punarāgatam ।
drakṣyanti sukhinō rāmaṃ ṡukraṃ mārgagataṃ yathā ॥
Happy will they be who see him return to Ayōdhyā
from the life in the forest,
like Venus rising in the sky.
2.64.73 கௌஸல்யே! சித்தமோஹேந ஹ்ருதயம் ஸீததீவ மே ।
வேதயே ந ச ஸம்யுக்தாந் ஸப்தஸ்பர்ஸரஸாநஹம் ॥
kausalyē! cittamōhēna hṛdayaṃ sīdatīva mē ।
vēdayē na ca saṃyuktān ṡabdasparṡarasānaham ॥
Kousalyā, with my mind disoriented,
my heart is sinking. I am unable to feel
either sound or touch or flavor, even from very near.
2.64.74 சித்தநாஸாத்விபத்யந்தே ஸர்வாண்யேந்த்ரியாணி மே ।
க்ஷீணஸ்நேஹஸ்ய தீபஸ்ய ஸம்ஸக்தா ரஸ்மயோ யதா ॥
cittanāṡādvipadyantē sarvāṇyēndriyāṇi mē ।
kṣīṇasnēhasya dīpasya saṃsaktā raṡmayō yathā ॥
All my senses are dying down, with the failing of mind,
like the light of a lamp does when the oil is used up.
2.64.75 அயமாத்மபவஸ்ஸோகோ மாமநாதமசேதநம் ।
ஸம்ஸாதயதி வேகேந யதா கூலம் நதீரய: ॥
ayamātmabhavaṡṡōkō māmanāthamacētanam ।
saṃsādayati vēgēna yathā kūlaṃ nadīrayaḥ ॥
I have become forlorn and my senses are numbed.
This grief that springs from within me is fast destroying me
like the swift waters of a river does, its banks.
2.64.76 ஹா ராகவ மஹாபாஹோ ஹா மமாऽயாஸநாஸந ।
ஹா பித்ருப்ரிய மே நாத ஹாऽத்ய க்வாஸி கதஸ்ஸுத ॥
hā rāghava mahābāhō hā mamā'yāsanāṡana ।
hā pitṛpriya mē nātha hā'dya kvāsi gatassuta ॥
O Rāghava! O mighty-armed! Only you could dispel my grief!
O beloved of your father! O my lord!
O my son! Where have you gone today!
2.64.77 ஹா கௌஸல்யே நஸிஷ்யாமி ஹா ஸுமித்ரே! தபஸ்விநி! ।
ஹா ந்ருஸம்ஸே! மமாமித்ரே! கைகேயி! குலபாம்ஸநி! ॥
hā kausalyē naṡiṣyāmi hā sumitrē! tapasvini! ।
hā nṛṡaṃsē! mamāmitrē! kaikēyi! kulapāṃsani! ॥
Ah Kousalyā! Ah Sumitrā, Tapasvini!
Ah Kaikēyee, cruel wretch, my foe,
who have dragged the name of the family into dust!
I am finished!
2.64.78 இதி ராமஸ்ய மாதுஸ்ச ஸுமித்ராயாஸ்ச ஸந்நிதௌ ।
ராஜா தஸரதஸ்ஸோசஞ்ஜீவிதாந்தமுபாகமத் ॥
iti rāmasya mātuṡca sumitrāyāṡca sannidhau ।
rājā daṡarathaṡṡōcañjīvitāntamupāgamat ॥
Lamenting thus in the presence of
the mother of Rāma and Sumitrā,
king Daṡaratha met with his end of life.
2.64.79 யதா து தீநம் கதயந்நராதிப:
ப்ரியஸ்ய புத்த்ரஸ்ய விவாஸநாதுர: ।
கதேऽர்தராத்ரே ப்ருஸது:கபீடித-
ஸ்ததா ஜஹௌ ப்ராணமுதாரதர்ஸந: ॥
yadā tu dīnaṃ kathayannarādhipaḥ
priyasya puttrasya vivāsanāturaḥ ।
gatē'rdharātrē bhṛṡaduḥkhapīḍita-
stadā jahau prāṇamudāradarṡanaḥ ॥
Thus, the magnanimous King, saying these words pitifully,
distressed at the banishment of his beloved son,
gave up his life tormented by extreme grief
when it was past midnight.
இத்யார்ஷே ஸ்ரீமத்ராமாயணே வால்மீகீயே ஆதிகாவ்யே
அயோத்யாகாண்டே சதுஷ்ஷஷ்டிதமஸ்ஸர்க: ॥
ityārṣē ṡrīmadrāmāyaṇē vālmīkīyē ādikāvyē
ayōdhyākāṇḍē catuṣṣaṣṭitamassargaḥ ॥
Thus concludes the sixty fourth Sarga
in Ayōdhyā Kāṇḍa of the glorious Rāmāyaṇa,
the first ever poem of humankind,
composed by Vālmeeki.
You have completed reading 4821 Ṡlōkas out of ~24,000 Ṡlōkas of Vālmeeki Rāmāyaṇa.
Meaning, notes and commentary by: Krishna Sharma.
Continues
2.64.41 அபாபோऽஸி யதா புத்ர நிஹத: பாபகர்மணா ।
தேந ஸத்யேந கச்சாஸு யே லோகாஸ்ஸஸ்த்ரயோதிநாம் ॥
apāpō'si yadā putra nihataḥ pāpakarmaṇā ।
tēna satyēna gacchāṡu yē lōkāṡṡastrayōdhinām ॥
My son! You are a sinless one,
killed by this sinful soul!
Hence, you shall soon attain the worlds that are the
privilege of weapon-wielding warriors!
2.64.42 யாந்தி ஸூரா கதிம் யாம் ச ஸங்க்ராமேஷ்வநிவர்திந: ।
ஹதாஸ்த்வபிமுகா: புத்ர கதிம் தாம் பரமாம் வ்ரஜ ॥
yānti ṡūrā gatiṃ yāṃ ca saṅgrāmēṣvanivartinaḥ ।
hatāstvabhimukhāḥ putra gatiṃ tāṃ paramāṃ vraja ॥
My son! You shall attain the highest of the worlds,
that would only be attained by heroes who
face their enemies in a war without ever backing off!
2.64.43 யாம் கதிம் ஸகரஸ்ஸைப்யோ திலீபோ ஜநமேஜய: ।
நஹுஷோ துந்துமாரஸ்ச ப்ராப்தாஸ்தாம் கச்ச புத்ரக! ॥
yāṃ gatiṃ sagaraṡṡaibyō dilīpō janamējayaḥ ।
nahuṣō dundumāraṡca prāptāstāṃ gaccha putraka! ॥
My son! You shall attain the same high worlds
that Sagara, Ṡaibya, Dileepa, Janamējaya,
Nahusha and Dundumāra attained.
2.64.44-45 யா கதி ஸ்ஸர்வஸாதூநாம் ஸ்வாத்யாயாத்தபஸாச யா ।
யா பூமிதஸ்யாஹிऽதாக்நேரேகபத்நீ வ்ரதஸ்ய ச ॥
கோஸஹஸ்ரப்ரதாதऽணாம் யா யா குருப்ருதாமபி ।
தேஹந்யாஸக்ருதாம் யா ச தாம் கதிம் கச்ச புத்ரக! ॥
yā gati ssarvasādhūnāṃ svādhyāyāttapasāca yā ।
yā bhūmidasyāhi'tāgnērēkapatnī vratasya ca ॥
gōsahasrapradāta'ṇāṃ yā yā gurubhṛtāmapi ।
dēhanyāsakṛtāṃ yā ca tāṃ gatiṃ gaccha putraka! ॥
You shall go where all good men go and
where the study of the Vedas and Tapa lead.
You shall attain the same high worlds
that await him who has given gifts of land,
who has regularly performed fire rituals or
who has stayed monogamous all his life.
You shall be with those who
have given away thousands of cows,
taken good care of the elders or
who have given up their bodies willingly.
2.64.46 ந ஹி த்வஸ்மிந்குலே ஜாதோ கச்சத்யகுஸலாம் கதிம் ।
ஸ து யாஸ்யதி யேந த்வம் நிஹதோ மம பாந்தவ: ॥
na hi tvasminkulē jātō gacchatyakuṡalāṃ gatim ।
sa tu yāsyati yēna tvaṃ nihatō mama bāndhavaḥ ॥
No one born in our lineage would
ever attain an unworthy world.
But the one who killed you, my relation, certainly will.
2.64.47 ஏவம் ஸ க்ருபணம் தத்ர பர்யதேவயதாஸக்ருத் ।
ததோऽஸ்மை கர்துமுதகம் ப்ரவ்ருத்தஸ்ஸஹபார்யயா ॥
ēvaṃ sa kṛpaṇaṃ tatra paryadēvayatāsakṛt ।
tatō'smai kartumudakaṃ pravṛttassahabhāryayā ॥
Thus he lamented pitiably, repeatedly.
And then, along with his wife,
he set about offering water-libations.
2.64.48 ஸ து திவ்யேந ரூபேண முநிபுத்ரஸ்ஸ்வகர்மபி: ।
ஸ்வர்கமத்யாருஹத்க்ஷிப்ரம் ஸக்ரேண ஸஹ தர்மவித் ॥
sa tu divyēna rūpēṇa muniputrassvakarmabhiḥ ।
svargamadhyāruhatkṣipraṃ ṡakrēṇa saha dharmavit ॥
Soon that son of the Muni, who knew Dharma,
by virtue of his own good deeds,
ascended to heaven taking a divine body, led by Ṡakra.
2.64.49 ஆபபாஷே ச வ்ருத்தௌ தௌ ஸஹ ஸக்ரேண தாபஸ: ।
ஆஸ்வாஸ்யச முஹூர்தம் து பிதரௌ வாக்யமப்ரவீத் ॥
ābabhāṣē ca vṛddhau tau saha ṡakrēṇa tāpasaḥ ।
āṡvāsyaca muhūrtaṃ tu pitarau vākyamabravīt ॥
He and Ṡakra spoke words of solace to those old people.
Thereafter he told his parents:
2.64.50 ஸ்தாநமஸ்மி மஹத்ப்ராப்தோ பவதோ: பரிசாரணாத் ।
பவந்தாவபி ச க்ஷிப்ரம் மம மூலமுபைஷ்யத: ॥
sthānamasmi mahatprāptō bhavatōḥ paricāraṇāt ।
bhavantāvapi ca kṣipraṃ mama mūlamupaiṣyataḥ ॥
By virtue of serving you two,
I have attained an exalted state.
You too shall join me before long.
2.64.51 ஏவமுக்த்வா து திவ்யேந விமாநேந வபுஷ்மதா ।
ஆருரோஹ திவம் க்ஷிப்ரம் முநிபுத்ரோ ஜிதேந்த்ரிய: ॥
ēvamuktvā tu divyēna vimānēna vapuṣmatā ।
ārurōha divaṃ kṣipraṃ muniputrō jitēndriyaḥ ॥
Having said this, the Muni’s son,
who had mastered his senses,
ascended to heaven immediately
in a splendid celestial car.
2.64.52 ஸ க்ருத்வா தூதகம் தூர்ணம் தாபஸஸ்ஸஹ பார்யயா ।
மாமுவாச மஹாதேஜா: க்ருதாஞ்ஜலிமுபஸ்திதம் ॥
sa kṛtvā tūdakaṃ tūrṇaṃ tāpasassaha bhāryayā ।
māmuvāca mahātējāḥ kṛtāñjalimupasthitam ॥
Soon after completing the offering of water-libations
along with his wife, that supremely radiant Muni
said to me, as I was waiting upon him with palms joined:
2.64.53 அத்யைவ ஜஹிம் மாம் ராஜந்மரணே நாஸ்தி மே வ்யதா ।
யச்சரேணைகபுத்ரம் மாம் த்வமகர்ஷீரபுத்ரகம் ॥
adyaiva jahiṃ māṃ rājanmaraṇē nāsti mē vyathā ।
yaccharēṇaikaputraṃ māṃ tvamakarṣīraputrakam ॥
I had only one son. With your arrow, you made me sonless.
Kill me also right away, O King; I do not worry about dying.
2.64.54 த்வயா து யதவிஜ்ஞாநாந்நிஹதோ மே ஸுதஸ்ஸுசி: ।
தேந த்வாமபிஸப்ஸ்யாமி ஸுது:கமதிதாருணம் ॥
tvayā tu yadavijñānānnihatō mē sutaṡṡuciḥ ।
tēna tvāmabhiṡapsyāmi suduḥkhamatidāruṇam ॥
For killing my son, who was blameless,
albeit by ignorance, I shall curse you
to endure a terrible grief.
2.64.55 புத்ரவ்யஸநஜம் து:கம் யதேதந்மம ஸாம்ப்ரதம் ।
ஏவம் த்வம் புத்ரஸோகேந ராஜந்காலம் கரிஷ்யஸி ॥
putravyasanajaṃ duḥkhaṃ yadētanmama sāmpratam ।
ēvaṃ tvaṃ putraṡōkēna rājankālaṃ kariṣyasi ॥
Just as I suffer now, on account of my son,
you shall also suffer, O King, on account of your son, and die.
2.64.56 அஜ்ஞாநாத்து ஹதோ யஸ்மாத்க்ஷத்ரியேண த்வயா முநி: ।
தஸ்மாத்த்வாம் நாவிஸத்யாஸு ப்ரஹ்மஹத்யா நராதிப! ॥
ajñānāttu hatō yasmātkṣatriyēṇa tvayā muniḥ ।
tasmāttvāṃ nāviṡatyāṡu brahmahatyā narādhipa! ॥
O lord of the people! However,
you will not suffer the sin of killing a Brāhmaṇa,
although you killed a Muni, being a Kshatriya,
since you did so unknowingly.
2.64.57 த்வாமப்யேதாத்ருஸோ பாவ: க்ஷிப்ரமேவ கமிஷ்யதி ।
ஜீவிதாந்தகரோ கோரோ தாதாரமிவ தக்ஷிணா ॥
tvāmapyētādṛṡō bhāvaḥ kṣipramēva gamiṣyati ।
jīvitāntakarō ghōrō dātāramiva dakṣiṇā ॥
But a similar dreadful misery (as we experience)
which will put an end to your life
shall as quickly find you,
as the fruit of the honorarium
given by a donor shall accrue to him.
2.64.58 ஏவம் ஸாபம் மயி ந்யஸ்ய விலப்ய கருணம் பஹு ।
சிதாமாரோப்ய தேஹம் தந்மிதுநம் ஸ்வர்கமப்யயாத் ॥
ēvaṃ ṡāpaṃ mayi nyasya vilapya karuṇaṃ bahu ।
citāmārōpya dēhaṃ tanmithunaṃ svargamabhyayāt ॥
Having thus cursed me and lamented long,
that couple ascended the funeral pyre and went to heaven. Not only wives, but anyone who loses someone whom they dearly love, without whom they find life to be meaningless, seem to give up their lives on the funeral pyre of their loved ones, in times gone by.
2.64.59 ததேதச்சிந்தயாநேந ஸ்ம்ருதம் பாபம் மயா ஸ்வயம் ।
ததா பால்யாத்க்ருதம் தேவி! ஸப்தவேத்யநுஸிக்ஷிணா ॥
tadētacchintayānēna smṛtaṃ pāpaṃ mayā svayam ।
tadā bālyātkṛtaṃ dēvi! ṡabdavēdhyanuṡikṣiṇā ॥
O Queen! As I brood on my plight,
I now recall the sin that
I committed in youthful folly,
while practicing the art of Ṡabdavēdhi.
2.64.60 தஸ்யாயம் கர்மணோ தேவி! விபாகஸ்ஸமுபஸ்தித: ।
அபத்யைஸ்ஸஹம்புக்தே வ்யாதிரந்நரஸே யதா ॥
tasyāyaṃ karmaṇō dēvi! vipākassamupasthitaḥ ।
apathyaissahambhuktē vyādhirannarasē yathā ॥
The inevitable consequence of
that act has now come upon me,
like illness that comes as
a consequence of eating bad foods.
2.64.61 தஸ்மாந்மாமாகதம் பத்ரே தஸ்யோதாரஸ்ய தத்வச: ।
யதஹம் புத்ரஸோகேந ஸந்த்யக்ஷ்யாம்யத்ய ஜீவிதம் ॥
tasmānmāmāgataṃ bhadrē tasyōdārasya tadvacaḥ ।
yadahaṃ putraṡōkēna santyakṣyāmyadya jīvitam ॥
Those words of doom uttered by
that man of power have found me out,
O auspicious one, and I shall
die today, grieving for my son.
2.64.62 சக்ஷுப்யாம் த்வாம் ந பஸ்யாமி கௌஸல்யே ஸாது மாம் ஸ்ப்ருஸ ।
இத்யுக்த்வா ஸ ருதம்ஸ்த்ரஸ்தோ பார்யாமாஹ ச பூமிப: ॥
cakṣubhyāṃ tvāṃ na paṡyāmi kausalyē sādhu māṃ sphṛṡa ।
ityuktvā sa rudaṃstrastō bhāryāmāha ca bhūmipaḥ ॥
“My eyes are failing; I am not able to see you!
O Kousalyā! Please lay your hand assuringly on me!”
Saying thus, the lord of the land cried with fear
and then again said to his wife:
2.64.63 ஏதந்மே ஸத்ருஸம் தேவி யந்மயா ராகவே க்ருதம் ।
ஸத்ருஸம் தத்து தஸ்யைவ யதநேந க்ருதம் மயி ॥
ētanmē sadṛṡaṃ dēvi yanmayā rāghavē kṛtam ।
sadṛṡaṃ tattu tasyaiva yadanēna kṛtaṃ mayi ॥
Whatever I did to Rāghava only befits (the wretched) me.
Whatever he did in response only befits him.
2.64.64 துர்வ்ருத்தமபி க: புத்ரம் த்யஜேத்புவி விசக்ஷண: ।
கஸ்ச ப்ரவ்ராஜ்யமாநோ வா நாஸூயேத்பிதரம் ஸுத: ॥
durvṛttamapi kaḥ putraṃ tyajēdbhuvi vicakṣaṇaḥ ।
kaṡca pravrājyamānō vā nāsūyētpitaraṃ sutaḥ ॥
Would there be any sensible man in this world
who abandons his own son,
even if he were given to evil ways?
And would there be a son who
does not get outraged about his father,
when ordered to go in exile? Daṡaratha was, indeed, pitiably caught between a rock and hard place. He either had to forgo his dearest son and exile him for no fault of his, or have to renege on the boons he had given to Kaikēyee and default on his word.
2.64.65 யதி மாம் ஸம்ஸ்ப்ருஸேத்ராமஸ்ஸக்ருதத்ய லபேத வா ।
யமக்ஷயமநுப்ராப்தா த்ரக்ஷ்யந்தி ந ஹி மாநவா: ॥
yadi māṃ saṃspṛṡēdrāmassakṛdadya labhēta vā ।
yamakṣayamanuprāptā drakṣyanti na hi mānavāḥ ॥
If only Rāma could just touch me once now,
or at least come near me!
For, no one, after going to the abode of Yama,
can see (their loved ones)!
2.64.66 சக்ஷுஷா த்வாம் ந பஸ்யாமி ஸ்ம்ருதிர்மம விலுப்யதே ।
தூதா வைவஸ்வதஸ்யைதே கௌஸல்யே! த்வரயந்தி மாம் ॥
cakṣuṣā tvāṃ na paṡyāmi smṛtirmama vilupyatē ।
dūtā vaivasvatasyaitē kausalyē! tvarayanti mām ॥
I am unable to see you with my eyes.
My memory is failing.
The envoys of the son of Vaivaswan,
O Kousalyā, are hastening me up!
2.64.67 அதஸ்து கிம் து:கதரம் யதஹம் ஜீவிதக்ஷயே ।
ந ஹி பஸ்யாமி தர்மஜ்ஞம் ராமம் ஸத்யபராக்ரமம் ॥
atastu kiṃ duḥkhataraṃ yadahaṃ jīvitakṣayē ।
na hi paṡyāmi dharmajñaṃ rāmaṃ satyaparākramam ॥
In these last moments,
what else could be of greater grief,
than not being able to see Rāma,
the one who knows Dharma and
one who is of true valor!
2.64.68 தஸ்யாதர்ஸநஜஸ்ஸோகஸ்ஸுதஸ்யாப்ரதிகர்மண: ।
உச்சோஷயதி மே ப்ராணாந்வாரிஸ்தோகமிவாதப: ॥
tasyādarṡanajaṡṡōkassutasyāpratikarmaṇaḥ ।
ucchōṣayati mē prāṇānvāristōkamivātapaḥ ॥
This grief, born out of not seeing
my son who has done the incredible,
is drying up my life,
like the sun would, the shallow waters.
2.64.69 ந தே மநுஷ்யா தேவாஸ்தே யே சாருஸுபகுண்டலம் ।
முகம் த்ரக்ஷ்யந்தி ராமஸ்ய வர்ஷே பஞ்சதஸே புந: ॥
na tē manuṣyā dēvāstē yē cāruṡubhakuṇḍalam ।
mukhaṃ drakṣyanti rāmasya varṣē pañcadaṡē punaḥ ॥
Those who will see again, fifteen years from now,
that lovely face of Rāma with his charming ear-pendants,
are indeed not ordinary human beings, but Dēvas.
2.64.70 பத்மபத்ரேக்ஷணம் ஸுப்ரு ஸுதம்ஷ்ட்ரம் சாருநாஸிகம் ।
தந்யா த்ரக்ஷ்யந்தி ராமஸ்ய தாராதிபநிபம் முகம் ॥
padmapatrēkṣaṇaṃ subhru sudaṃṣṭraṃ cārunāsikam ।
dhanyā drakṣyanti rāmasya tārādhipanibhaṃ mukham ॥
Blessed are they who will see Rāma’s
moon-like face with the lotus-petal eyes,
the beautiful eyebrows, fine teeth and winsome nose.
2.64.71 ஸத்ருஸம் ஸாரதஸ்யேந்தோ: புல்லஸ்ய கமலஸ்ய ச ।
ஸுகந்தி மம நாதஸ்ய தந்யா த்ரக்ஷ்யந்தி தந்முகம் ॥
sadṛṡaṃ ṡāradasyēndōḥ phullasya kamalasya ca ।
sugandhi mama nāthasya dhanyā drakṣyanti tanmukham ॥
Blessed are those who will behold the fragrant face of
my beloved lord Rāma, that resembles
a post-monsoon moon and a fully bloomed lotus.
2.64.72 நிவ்ருத்தவநவாஸம் தமயோத்யாம் புநராகதம் ।
த்ரக்ஷ்யந்தி ஸுகிநோ ராமம் ஸுக்ரம் மார்ககதம் யதா ॥
nivṛttavanavāsaṃ tamayōdhyāṃ punarāgatam ।
drakṣyanti sukhinō rāmaṃ ṡukraṃ mārgagataṃ yathā ॥
Happy will they be who see him return to Ayōdhyā
from the life in the forest,
like Venus rising in the sky.
2.64.73 கௌஸல்யே! சித்தமோஹேந ஹ்ருதயம் ஸீததீவ மே ।
வேதயே ந ச ஸம்யுக்தாந் ஸப்தஸ்பர்ஸரஸாநஹம் ॥
kausalyē! cittamōhēna hṛdayaṃ sīdatīva mē ।
vēdayē na ca saṃyuktān ṡabdasparṡarasānaham ॥
Kousalyā, with my mind disoriented,
my heart is sinking. I am unable to feel
either sound or touch or flavor, even from very near.
2.64.74 சித்தநாஸாத்விபத்யந்தே ஸர்வாண்யேந்த்ரியாணி மே ।
க்ஷீணஸ்நேஹஸ்ய தீபஸ்ய ஸம்ஸக்தா ரஸ்மயோ யதா ॥
cittanāṡādvipadyantē sarvāṇyēndriyāṇi mē ।
kṣīṇasnēhasya dīpasya saṃsaktā raṡmayō yathā ॥
All my senses are dying down, with the failing of mind,
like the light of a lamp does when the oil is used up.
2.64.75 அயமாத்மபவஸ்ஸோகோ மாமநாதமசேதநம் ।
ஸம்ஸாதயதி வேகேந யதா கூலம் நதீரய: ॥
ayamātmabhavaṡṡōkō māmanāthamacētanam ।
saṃsādayati vēgēna yathā kūlaṃ nadīrayaḥ ॥
I have become forlorn and my senses are numbed.
This grief that springs from within me is fast destroying me
like the swift waters of a river does, its banks.
2.64.76 ஹா ராகவ மஹாபாஹோ ஹா மமாऽயாஸநாஸந ।
ஹா பித்ருப்ரிய மே நாத ஹாऽத்ய க்வாஸி கதஸ்ஸுத ॥
hā rāghava mahābāhō hā mamā'yāsanāṡana ।
hā pitṛpriya mē nātha hā'dya kvāsi gatassuta ॥
O Rāghava! O mighty-armed! Only you could dispel my grief!
O beloved of your father! O my lord!
O my son! Where have you gone today!
2.64.77 ஹா கௌஸல்யே நஸிஷ்யாமி ஹா ஸுமித்ரே! தபஸ்விநி! ।
ஹா ந்ருஸம்ஸே! மமாமித்ரே! கைகேயி! குலபாம்ஸநி! ॥
hā kausalyē naṡiṣyāmi hā sumitrē! tapasvini! ।
hā nṛṡaṃsē! mamāmitrē! kaikēyi! kulapāṃsani! ॥
Ah Kousalyā! Ah Sumitrā, Tapasvini!
Ah Kaikēyee, cruel wretch, my foe,
who have dragged the name of the family into dust!
I am finished!
2.64.78 இதி ராமஸ்ய மாதுஸ்ச ஸுமித்ராயாஸ்ச ஸந்நிதௌ ।
ராஜா தஸரதஸ்ஸோசஞ்ஜீவிதாந்தமுபாகமத் ॥
iti rāmasya mātuṡca sumitrāyāṡca sannidhau ।
rājā daṡarathaṡṡōcañjīvitāntamupāgamat ॥
Lamenting thus in the presence of
the mother of Rāma and Sumitrā,
king Daṡaratha met with his end of life.
2.64.79 யதா து தீநம் கதயந்நராதிப:
ப்ரியஸ்ய புத்த்ரஸ்ய விவாஸநாதுர: ।
கதேऽர்தராத்ரே ப்ருஸது:கபீடித-
ஸ்ததா ஜஹௌ ப்ராணமுதாரதர்ஸந: ॥
yadā tu dīnaṃ kathayannarādhipaḥ
priyasya puttrasya vivāsanāturaḥ ।
gatē'rdharātrē bhṛṡaduḥkhapīḍita-
stadā jahau prāṇamudāradarṡanaḥ ॥
Thus, the magnanimous King, saying these words pitifully,
distressed at the banishment of his beloved son,
gave up his life tormented by extreme grief
when it was past midnight.
இத்யார்ஷே ஸ்ரீமத்ராமாயணே வால்மீகீயே ஆதிகாவ்யே
அயோத்யாகாண்டே சதுஷ்ஷஷ்டிதமஸ்ஸர்க: ॥
ityārṣē ṡrīmadrāmāyaṇē vālmīkīyē ādikāvyē
ayōdhyākāṇḍē catuṣṣaṣṭitamassargaḥ ॥
Thus concludes the sixty fourth Sarga
in Ayōdhyā Kāṇḍa of the glorious Rāmāyaṇa,
the first ever poem of humankind,
composed by Vālmeeki.
You have completed reading 4821 Ṡlōkas out of ~24,000 Ṡlōkas of Vālmeeki Rāmāyaṇa.
Meaning, notes and commentary by: Krishna Sharma.