Tweet
Ayodhya Kaanda - Sarga 19
In the previous Sarga, Kaikēyee told Rāma about the two boons that his father gave her.
In this Sarga, the unperturbed Rāma assures Kaikēyee that he would carry out the promises made by his father without fail. The king, unable to say a word, cries bitterly and falls unconscious.
Hastened by Kaikēyee, Rāma leaves the King’s palace. Leaving the royal paraphernalia and consecration assemblage behind and forsaking the chariot, he goes, on foot, to Kousalyā’s palace to take leave of her before going to the Vana the very same day, as promised to Kaikēyee.
2.19.1 ததப்ரியமமித்ரக்நோ வசநம் மரணோபமம் ।
ஸ்ருத்வா ந விவ்யதே ராம: கைகேயீம் சேதமப்ரவீத் ॥
tadapriyamamitraghnō vacanaṃ maraṇōpamam ।
ṡrutvā na vivyathē rāmaḥ kaikēyīṃ cēdamabravīt ॥
Those words which were nothing short of a death sentence
did not bother Rāma, the harrower of foes.
He then responded to Kaikēyee by saying:
2.19.2 ஏவமஸ்து கமிஷ்யாமி வநம் வஸ்துமஹம் த்வித: ।
ஜடாஜிநதரோ ராஜ்ஞ: ப்ரதிஜ்ஞாமநுபாலயந் ॥
ēvamastu gamiṣyāmi vanaṃ vastumahaṃ tvitaḥ ।
jaṭājinadharō rājñaḥ pratijñāmanupālayan ॥
May it be so! I will go to live in the forest, right from here,
with hair unkempt and wearing deer skin,
to fulfill the promise made by the king!
2.19.3 இதம் து ஜ்ஞாதுமிச்சாமி கிமர்தம் மாம் மஹீபதி: ।
நாபிநந்ததி துர்தர்ஷோ யதாபூர்வமரிந்தம: ॥
idaṃ tu jñātumicchāmi kimarthaṃ māṃ mahīpatiḥ ।
nābhinandati durdharṣō yathāpūrvamarindamaḥ ॥
But I would like to know why the
invincible ruler of the lands, the subduer of foes
would not greet me enthusiastically, as usual!
2.19.4 மந்யுர்ந ச த்வயா கார்யோ தேவி! ப்ரூமி தவாக்ரத: ।
யாஸ்யாமி பவ ஸுப்ரீதா வநம் சீரஜடாதர: ॥
manyurna ca tvayā kāryō dēvi! brūmi tavāgrataḥ ।
yāsyāmi bhava suprītā vanaṃ cīrajaṭādharaḥ ॥
O queen! May you not worry! Let me reiterate to you!
You will certainly be pleased to see me go to the Vana
clad in bark and with matted locks.
2.19.5 ஹிதேந குருணா பித்ரா க்ருதஜ்ஞேந ந்ருபேண ச ।
நியுஜ்யமாநோ விஸ்ரப்த: கிம் ந குர்யாமஹம் ப்ரியம் ॥
hitēna guruṇā pitrā kṛtajñēna nṛpēṇa ca ।
niyujyamānō visrabdhaḥ kiṃ na kuryāmahaṃ priyam ॥
Why would I not dutifully complete
what has been assigned to me by the grateful king?
Why would I not do what pleases
my respected and well-wishing father?
2.19.6 அலீகம் மாநஸம் த்வேகம் ஹ்ருதயம் தஹதீவ மே ।
ஸ்வயம் யந்நாஹ மாம் ராஜா பரதஸ்யாபிஷேசநம் ॥
alīkaṃ mānasaṃ tvēkaṃ hṛdayaṃ dahatīva mē ।
svayaṃ yannāha māṃ rājā bharatasyābhiṣēcanam ॥
That the king did not take me into confidence
and tell about Bharata’s consecration directly to me,
is causing a burning pain in my heart!
2.19.7 அஹம் ஹி ஸீதாம் ராஜ்யம் ச ப்ராணாநிஷ்டாந்தநாநி ச ।
ஹ்ருஷ்டோ ப்ராத்ரே ஸ்வயம் தத்யாம் பரதாயாப்ரசோதித: ॥
ahaṃ hi sītāṃ rājyaṃ ca prāṇāniṣṭāndhanāni ca ।
hṛṣṭō bhrātrē svayaṃ dadyāṃ bharatāyāpracōditaḥ ॥
I myself would have happily given to my brother Bharata
all the riches, the kingdom, my well wishers,
Seetā and even my life!
2.19.8 கிம் புநர்மநுஜேந்த்ரேண ஸ்வயம் பித்ரா ப்ரசோதித: ।
தவ ச ப்ரியகாமார்தம் ப்ரதிஜ்ஞாமநுபாலயந் ॥
kiṃ punarmanujēndrēṇa svayaṃ pitrā pracōditaḥ ।
tava ca priyakāmārthaṃ pratijñāmanupālayan ॥
Why would not I do what is required, to please you
when told by my father, the lord of peoples himself,
and fulfill his promise?
2.19.9 ததாஸ்வாஸய ஹீமம் த்வம் கிந்விதம் யந்மஹீபதி: ।
வஸுதாஸக்தநயநோ மந்தமஸ்ரூணி முஞ்சதி ॥
tadāṡvāsaya hīmaṃ tvaṃ kinvidaṃ yanmahīpatiḥ ।
vasudhāsaktanayanō mandamaṡrūṇi muñcati ॥
Please console him!
Why should the lord of the lands shed tears
with his gaze locked to the ground!
2.19.10 கச்சந்து சைவாநயிதும் தூதாஸ்ஸ்ரீக்ரஜவைர்ஹயை: ।
பரதம் மாதுலகுலாதத்யைவ ந்ருபஸாஸநாத் ॥
gacchantu caivānayituṃ dūtāṡṡrīghrajavairhayaiḥ ।
bharataṃ mātulakulādadyaiva nṛpaṡāsanāt ॥
In accordance with the king's orders
may envoys go right away on swift horses
to Bharata’s maternal uncle’s house and bring him here!
2.19.11 தண்டகாரண்யமேஷோऽஹமிதோ கச்சாமி ஸத்வர: ।
அவிசார்ய பிதுர்வாக்யம் ஸமா வஸ்தும் சதுர்தஸ ॥
daṇḍakāraṇyamēṣō'hamitō gacchāmi satvaraḥ ।
avicārya piturvākyaṃ samā vastuṃ caturdaṡa ॥
Absolutely no deliberation is needed
on the propriety of the word given by the father.
I will go to the Daṇḍaka forest
from here as soon as possible
to live there for fourteen years.
2.19.12 ஸா ஹ்ருஷ்டா தஸ்ய தத்வாக்யம் ஸ்ருத்வா ராமஸ்ய கைகயீ ।
ப்ரஸ்தாநம் ஸ்ரத்ததாநா ஹி த்வரயாமாஸ ராகவம் ॥
sā hṛṣṭā tasya tadvākyaṃ ṡrutvā rāmasya kaikayī ।
prasthānaṃ ṡraddhadhānā hi tvarayāmāsa rāghavam ॥
Hearing those words of Rāma, Kaikēyee felt very happy.
Gaining full confidence from his words,
she hastened him to get started.
2.19.13 ஏவம் பவது யாஸ்யந்தி தூதா ஸ்ஸீக்ரஜவைர்ஹயை: ।
பரதம் மாதுலகுலாதுபாவர்தயிதும் நரா: ॥
ēvaṃ bhavatu yāsyanti dūtā ṡṡīghrajavairhayaiḥ ।
bharataṃ mātulakulādupāvartayituṃ narāḥ ॥
Let it be so! May the envoys go on swift horses
to bring back Bharata from his maternal uncle’s house!
2.19.14 தவ த்வஹம் க்ஷமம் மந்யே நோத்ஸுகஸ்ய விலம்பநம் ।
ராம! தஸ்மாதித ஸ்ஸீக்ரம் வநம் த்வம் கந்துமர்ஹஸி ॥
tava tvahaṃ kṣamaṃ manyē nōtsukasya vilambanam ।
rāma! tasmādita ṡṡīghraṃ vanaṃ tvaṃ gantumarhasi ॥
I do not think any delay in following
upon your resolve is appropriate.
O Rāma! Hence you must leave
from here to the Vana immediately!
2.19.15 வ்ரீடாந்வித ஸ்ஸ்வயம் யச்ச ந்ருபஸ்த்வாம் நாபிபாஷதே ।
நைதத்கிஞ்சிந்நரஸ்ரேஷ்ட! மந்யுரேஷோऽபநீயதாம் ॥
vrīḍānvita ssvayaṃ yacca nṛpastvāṃ nābhibhāṣatē ।
naitatkiñcinnaraṡrēṣṭha! manyurēṣō'panīyatām ॥
That the king is not able to tell you this directly,
out of shame, should not be taken seriously.
O best of men! May you not be worried about it!
2.19.16 யாவத்த்வம் ந வநம் யாத: புராதஸ்மாதபித்வரந் ।
பிதா தாவந்ந தே ராம! ஸ்நாஸ்யதே போக்ஷ்யதேऽபி வா ॥
yāvattvaṃ na vanaṃ yātaḥ purādasmādabhitvaran ।
pitā tāvanna tē rāma! snāsyatē bhōkṣyatē'pi vā ॥
O Rāma!, until you leave this city and go to the forest,
your father will neither take bath nor eat food!
2.19.17 திக்கஷ்டமிதி நி:ஸ்வஸ்ய ராஜா ஸோகபரிப்லுத: ।
மூர்சிதோ ந்யபதத்தஸ்மிந்பர்யங்கே ஹேமபூஷிதே ॥
dhikkaṣṭamiti niḥṡvasya rājā ṡōkapariplutaḥ ।
mūrchitō nyapatattasminparyaṅkē hēmabhūṣitē ॥
“Wretchedness! What a calamity!”
sighed the king in deep distress
and fell unconscious on the golden couch.
2.19.18 ராமோऽப்யுத்தாப்ய ராஜாநம் கைகேய்யாபிப்ரசோதித: ।
கஸயேவாஹதோ வாஜீ வநம் கந்தும் க்ருதத்வர: ॥
rāmō'pyutthāpya rājānaṃ kaikēyyābhipracōditaḥ ।
kaṡayēvāhatō vājī vanaṃ gantuṃ kṛtatvaraḥ ॥
Rāma helped the king to rise up
and then, hastened by Kaikēyee,
hurried to leave for the Vana,
like a horse flogged by a whip.
2.19.19 ததப்ரியமநார்யாயா வசநம் தாருணோதயம் ।
ஸ்ருத்வா கதவ்யதோ ராம: கைகேயீம் வாக்யமப்ரவீத் ॥
tadapriyamanāryāyā vacanaṃ dāruṇōdayam ।
ṡrutvā gatavyathō rāmaḥ kaikēyīṃ vākyamabravīt ॥
Rāma was unperturbed by those
bitter words of disastrous consequence,
from that ignoble Kaikēyee and said:
2.19.20 நாஹமர்தபரோ தேவி! லோகமாவஸ்துமுத்ஸஹே ।
வித்திமாம்ருஷிபிஸ்துல்யம் கேவலம் தர்மமாஸ்திதம் ॥
nāhamarthaparō dēvi! lōkamāvastumutsahē ।
viddhimāmṛṣibhistulyaṃ kēvalaṃ dharmamāsthitam ॥
O queen! I have no desire to live
in this world for the sake of wealth.
Know me as equal to Ṛshis in my devotion to Dharma!
2.19.21 யதத்ர பவத: கிஞ்சிச்சக்யம் கர்தும் ப்ரியம் மயா ।
ப்ராணாநபி பரித்யஜ்ய ஸர்வதா க்ருதமேவ தத் ॥
yadatra bhavataḥ kiñcicchakyaṃ kartuṃ priyaṃ mayā ।
prāṇānapi parityajya sarvathā kṛtamēva tat ॥
Whatever I can do to please my respected father,
I will do, by any means, even if it means giving up my life!
2.19.22 ந ஹ்யதோ தர்மசரணம் கிஞ்சிதஸ்தி மஹத்தரம் ।
யதா பிதரிஸுஸ்ரூஷா தஸ்ய வா வசநக்ரியா ॥
na hyatō dharmacaraṇaṃ kiñcidasti mahattaram ।
yathā pitariṡuṡrūṣā tasya vā vacanakriyā ॥
There is no nobler observance of Dharma than to
serve one’s father and carry out his words!
2.19.23 அநுக்தோऽப்யத்ரபவதா பவத்யா வசநாதஹம் ।
வநே வத்ஸ்யாமி விஜநே வர்ஷாணீஹ சதுர்தஸ ॥
anuktō'pyatrabhavatā bhavatyā vacanādaham ।
vanē vatsyāmi vijanē varṣāṇīha caturdaṡa ॥
Even though the words did not come
from my respected father directly,
I will take the words from you and
will live in the uninhabited Vana for fourteen years!
2.19.24 ந நூநம் மயி கைகயி! கிஞ்சிதாஸம்ஸஸே குணம் ।
யத்ராஜாநமவோசஸ்த்வம் மமேஸ்வரதரா ஸதீ ॥
na nūnaṃ mayi kaikayi! kiñcidāṡaṃsasē guṇam ।
yadrājānamavōcastvaṃ mamēṡvaratarā satī ॥
Even though you have total command over me,
O Kaikēyee, you do not trust me in full, for sure!
Otherwise, you would have told me
whatever you have said to the king!
2.19.25 யாவந்மாதரமாப்ருச்சே ஸீதாம் சாநுநயாம்யஹம் ।
ததோऽத்யைவ கமிஷ்யாமி தண்டகாநாம் மஹத்வநம் ॥
yāvanmātaramāpṛccē sītāṃ cānunayāmyaham ।
tatō'dyaiva gamiṣyāmi daṇḍakānāṃ mahadvanam ॥
I will take leave of my mother, convince Seetā
and go to the great Daṇḍaka Vana this very day!
2.19.26 பரத: பாலயேத்ராஜ்யம் ஸுஸ்ரூஷேச்ச பிதுர்யதா ।
ததா பவத்யா கர்தவ்யம் ஸ ஹி தர்ம ஸ்ஸநாதந: ॥
bharataḥ pālayēdrājyaṃ ṡuṡrūṣēcca pituryathā ।
tathā bhavatyā kartavyaṃ sa hi dharma ssanātanaḥ ॥
Just as Bharata would serve the father,
along with governing the kingdom,
may you also serve father!
For, it is time honored Dharma!
2.19.27 ஸ ராமஸ்ய வசஸ்ஸ்ர்ருத்வா ப்ருஸம் து:கஹத: பிதா ।
ஸோகாதஸக்நுவந்வகதும் ப்ரருரோத மஹாஸ்வநம் ॥
sa rāmasya vacaṡṡrṛtvā bhṛṡaṃ duḥkhahataḥ pitā ।
ṡōkādaṡaknuvanvakatuṃ prarurōda mahāsvanam ॥
Hearing those words of Rāma, his father
was struck by deep misery and could not speak.
Rather he cried aloud bitterly!
2.19.28 வந்தித்வா சரணௌ ராமோ விஸம்ஜ்ஞஸ்ய பிதுஸ்ததா ।
கைகேய்யாஸ்சாப்யநார்யாயா: நிஷ்பபாத மஹாத்யுதி: ॥
vanditvā caraṇau rāmō visaṃjñasya pitustathā ।
kaikēyyāṡcāpyanāryāyāḥ niṣpapāta mahādyutiḥ ॥
The supremely radiant Rāma paid homage
to the feet of his unconscious father
and to Kaikēyee, the ignoble woman
and exited from that place.
2.19.29 ஸ ராம: பிதரம் க்ருத்வா கைகேயீம் ச ப்ரதக்ஷிணம் ।
நிஷ்க்ரம்யாந்த:புராத்தஸ்மாத்ஸ்வம் ததர்ஸ ஸுஹ்ருஜ்ஜநம் ॥
sa rāmaḥ pitaraṃ kṛtvā kaikēyīṃ ca pradakṣiṇam ।
niṣkramyāntaḥpurāttasmātsvaṃ dadarṡa suhṛjjanam ॥
Rāma circumambulated his father and Kaikēyee
and left the inner quarters and saw his friends.
2.19.30 தம் பாஷ்பபரிபூர்ணாக்ஷ: ப்ருஷ்டதோऽநுஜகாம ஹ ।
லக்ஷ்மண: பரமக்க்ருத்த: ஸ்ஸுமித்ராநந்தவர்தந: ॥
taṃ bāṣpaparipūrṇākṣaḥ pṛṣṭhatō'nujagāma ha ।
lakṣmaṇaḥ paramakkṛdhdaḥ ssumitrānandavardhanaḥ ॥
Lakshmaṇa, the delight of Sumitrā
was outraged and followed Rāma,
his eyes brimming with tears.
2.19.31 அபிஷேசநிகம் பாண்டம் க்ருத்வா ராம: ப்ரதக்ஷிணம் ।
ஸநைர்ஜகாம ஸாபேக்ஷோ த்ருஷ்டிம் தத்ராவிசாலயந் ॥
abhiṣēcanikaṃ bhāṇḍaṃ kṛtvā rāmaḥ pradakṣiṇam ।
ṡanairjagāma sāpēkṣō dṛṣṭiṃ tatrāvicālayan ॥
Rāma circumambulated the articles arranged for the consecration
with a steady glance and moved away slowly.
2.19.32 ந சாஸ்ய மஹதீம் லக்ஷ்மீம் ராஜ்யநாஸோऽபகர்ஷதி ।
லோககாந்தஸ்ய காந்தத்வாச்சீதரஸ்மேரிவ க்ஷபா ॥
na cāsya mahatīṃ lakṣmīṃ rājyanāṡō'pakarṣati ।
lōkakāntasya kāntatvācchītaraṡmēriva kṣapā ॥
Loss of the kingdom did not diminish
his majestic splendor in any manner
just as night cannot diminish the splendor of the moon,
for the charisma to captivate all the worlds was his own!
2.19.33 ந வநம் கந்துகாமஸ்ய த்யஜதஸ்ச வஸுந்தராம் ।
ஸர்வலோகாதிகஸ்யேவ லக்ஷ்யதே சித்தவிக்ரியா ॥
na vanaṃ gantukāmasya tyajataṡca vasundharām ।
sarvalōkātigasyēva lakṣyatē cittavikriyā ॥
Neither his commitment to go to the Vana,
nor giving up the empire of the earth
seemed to disturb his mind.
He was like a sage beyond the concerns of all the worlds!
2.19.34 ப்ரதிஷித்ய ஸுபம் சத்ரம் வ்யஜநே ச ஸ்வலங்க்ருதே ।
விஸர்ஜயித்வா ஸ்வஜநம் ரதம் பௌராம்ஸ்ததா ஜநாந் ॥
pratiṣidhya ṡubhaṃ chatraṃ vyajanē ca svalaṅkṛtē ।
visarjayitvā svajanaṃ rathaṃ paurāṃstathā janān ॥
He forsook the well decorated fly-whisks and umbrella.
He left all his kith and kin, the chariot,
the citizens and all the people behind.
2.19.35 தாரயந் மநஸா து:கமிந்த்ரியாணி நிக்ருஹ்ய ச ।
ப்ரவிவேஸாத்மவாந்வேஸ்ம மாதுரப்ரியஸம்ஸிவாந் ॥
dhārayan manasā duḥkhamindriyāṇi nigṛhya ca ।
pravivēṡātmavānvēṡma māturapriyaṡaṃsivān ॥
Keeping all the sadness unto himself
and controlling all his senses,
that man of great composure entered
his mother’s house to convey the unpleasant news!
2.19.36 ஸர்வோஹ்யபிஜநஸ்ஸ்ரீமாந் ஸ்ரீமதஸ்ஸத்யவாதிந: ।
நாலக்ஷயத ராமஸ்ய கிஞ்சிதாகாரமாநநே ॥
sarvōhyabhijanaṡṡrīmān ṡrīmatassatyavādinaḥ ।
nālakṣayata rāmasya kiñcidākāramānanē ॥
None of the festive throng around
could detect a trace of change
on the face of that ever-gracious adherent of truth.
2.19.37 உசிதம் ச மஹாபாஹுர்நஜஹௌஹர்ஷமாத்மந: ।
ஸாரத ஸ்ஸமுதீர்ணாம்ஸுஸ்சந்த்ரஸ்தேஜ இவாத்மஜம் ॥
ucitaṃ ca mahābāhurnajahauharṣamātmanaḥ ।
ṡārada ssamudīrṇāṃṡuṡcandrastēja ivātmajam ॥
That mighty armed man
did not forsake his pleasant disposition
which was characteristic of him,
like the splendid shine is for the
moon in the post-monsoon sky!
2.19.38 வாசா மதுரயா ராமஸ்ஸர்வம் ஸம்மாநயஞ்ஜநம் ।
மாதுஸ்ஸமீபம் தீராத்மா ப்ரவிவேஸ மஹாயஸா: ॥
vācā madhurayā rāmassarvaṃ sammānayañjanam ।
mātussamīpaṃ dhīrātmā pravivēṡa mahāyaṡāḥ ॥
After greeting all the people around in the most pleasing manner
that Dheera of spotless renown approached his mother.
2.19.39 தம் குணைஸ்ஸமதாம் ப்ராப்தோ ப்ராதா விபுலவிக்ரம: ।
ஸௌமித்ரிரநுவவ்ராஜ தாரயந்து:கமாத்மஜம் ॥
taṃ guṇaissamatāṃ prāptō bhrātā vipulavikramaḥ ।
saumitriranuvavrāja dhārayanduḥkhamātmajam ॥
His brother, the son of Sumitrā, of exceeding valor,
no less in nobility in comparison to him,
followed him, keeping the sadness unto himself!
2.19.40 ப்ரவிஸ்ய வேஸ்மாதிப்ருஸம் முதாऽந்விதம்
ஸமீக்ஷ்ய தாம் சார்தவிபத்திமாகதாம் ।
ந சைவ ராமோऽத்ரஜகாமவிக்ரியாம்
ஸுஹ்ருஜ்ஜநஸ்யாத்மவிபத்திஸங்கயா ॥
praviṡya vēṡmātibhṛṡaṃ mudā'nvitaṃ
samīkṣya tāṃ cārthavipattimāgatām ।
na caiva rāmō'trajagāmavikriyāṃ
suhṛjjanasyātmavipattiṡaṅkayā ॥
He entered the house that was full of joy,
making sure that he showed no sign of
the adversity that had befallen,
for fear of disquieting his near and dear.
இத்யார்ஷே ஸ்ரீமத்ராமாயணே வால்மீகீயே ஆதிகாவ்யே
அயோத்யாகாண்டே ஏகோநவிம்ஸஸ்ஸர்க: ॥
ityārṣē ṡrīmadrāmāyaṇē vālmīkīyē ādikāvyē
ayōdhyākāṇḍē ēkōnaviṃṡassargaḥ ॥
Thus concludes the nineteenth Sarga
in Ayōdhyā Kāṇḍa of the glorious Rāmāyaṇa,
the first ever poem of humankind,
composed by Vālmeeki.
You have completed reading 3111 Ṡlōkas out of ~24,000 Ṡlōkas of Vālmeeki Rāmāyaṇa.
Meaning, notes and commentary by: Krishna Sharma.