Read Ramayana

[soundararajan50]

Ayodhya Kaanda - Sarga 12
In this Sarga, Daṡaratha, the grief stricken King, responds to Kaikēyee’s unreasonable, fear driven, misguided demand of the two boons of crowning Bharata and sending Rāma to Vana.


He laments. He pleads. He curses. He explains the repercussions for Rāma, Bharata, himself, herself, Kousalyā, Seetā, the Ikshwāku dynasty and all others. He speaks of his inability to comply. He pleads for mercy.


Ramayana is called a Kāvya not without a reason. It is moving scenes like these, of a perfectly sane person driven completely insane for no fault of his own, finding no source of comfort, that dot throughout its course that justify the glory this poem receives in the literary circles and in popular mind.


Hit by the bolt of lightning, of the boons asked by Kaikēyee, Daṡaratha goes through bouts of grief swinging from consciousness to unconsciousness and back, speaking half logically and half emotionally.


He responds to Kaikēyee as a husband who has been wronged, as a king whose dignity has been put at stake, as a father whose beloved son will be deprived of minimum comforts that even a common man in a rural place enjoys, and as a destitute who finds no recourse whatsoever out of the predicament except seeing himself die.


It is for no simple reason that this Sarga has moved the hearts of people for millennia!
2.12.1 ததஸ்ஸ்ருத்வா மஹாராஜ: கைகேய்யா தாருணம் வச: ।
சிந்தாமபிஸமாபேதே முஹூர்தம் ப்ரததாப ச ॥
tataṡṡṛtvā mahārājaḥ kaikēyyā dāruṇaṃ vacaḥ ।
cintāmabhisamāpēdē muhūrtaṃ pratatāpa ca ॥
On hearing those terrible words of Kaikēyee, the great King
became engulfed in grief and felt stupefied for a moment.
2.12.2-3a கிந்நு மே யதி வா ஸ்வப்நஸ்சித்தமோஹோऽபி வா மம ।
அநுபூதோபஸர்கோ வா மநஸோ வாப்யுபத்ரவ: ।
இதி ஸஞ்சிந்த்ய தத்ராஜா நாத்யகச்சத்ததாஸுகம் ॥
kinnu mē yadi vā svapnaṡcittamōhō'pi vā mama ।
anubhūtōpasargō vā manasō vāpyupadravaḥ ।
iti sañcintya tadrājā nādhyagacchattadāsukham ॥
“Am I dreaming or under a delusion?
Is my faculty of experience failing me?
Is my mind severely impaired?”
Thinking thus, the king could find no comfort.
2.12.3b-6a ப்ரதிலப்ய சிராத்ஸம்ஜ்ஞாம் கைகேயீவாக்யதாடித: ।
வ்யதிதோ விக்லபஸ்சைவ வ்யாக்ரீம் த்ருஷ்ட்வா யதா ம்ருக: ।
அஸம்வ்ருதாயாமாஸீநோ ஜகத்யாம் தீர்கமுச்சவஸந் ।
மண்டலே பந்நகோ ருத்தோ மந்த்ரைரிவ மஹாவிஷ: ।
அஹோ திகிதி ஸாமர்ஷோ வாசமுக்த்வா நராதிப: ।
மோஹமாபேதிவாந்பூய ஸ்ஸோகோபஹதசேதந: ॥
pratilabhya cirātsaṃjñāṃ kaikēyīvākyatāḍitaḥ ।
vyathitō viklabaṡcaiva vyāghrīṃ dṛṣṭvā yathā mṛgaḥ ।
asaṃvṛtāyāmāsīnō jagatyāṃ dīrghamucchavasan ।
maṇḍalē pannagō ruddhō mantrairiva mahāviṣaḥ ।
ahō dhigiti sāmarṣō vācamuktvā narādhipaḥ ।
mōhamāpēdivānbhūya ṡṡōkōpahatacētanaḥ ॥
It took a while for him to regain consciousness,
after thus being lashed by the words of Kaikēyee.
He was troubled and fazed like
a deer that had caught sight of a tigress.
Collapsed on the bare floor, he heaved a long sigh
like a virulent viper that was charmed into submission by Mantras!
With his senses impaired by tides of grief,
saying “Wretchedness!”, he fell into a bout of delusion again!
2.12.6b-7a சிரேண து ந்ருப ஸ்ஸம்ஜ்ஞாம் ப்ரதிலப்ய ஸுது:கித: ।
கைகேயீமப்ரவீத்க்ருத்த:ப்ரதஹந்நிவ சக்ஷுஷா ॥
cirēṇa tu nṛpa ssaṃjñāṃ pratilabhya suduḥkhitaḥ ।
kaikēyīmabravītkruddhaḥpradahanniva cakṣuṣā ॥
Regaining his senses after a while,
he grieved immensely and spoke to Kaikēyee with
such anger that he would burn her with his eyes:
2.12.7b-8a ந்ருஸம்ஸே! துஷ்டசாரித்ரே! குலஸ்யாஸ்ய விநாஸிநி! ।
கிம் க்ருதம் தவ ராமேண பாபம் பாபே! மயாபி வா ॥
nṛṡaṃsē! duṣṭacāritrē! kulasyāsya vināṡini! ।
kiṃ kṛtaṃ tava rāmēṇa pāpaṃ pāpē! mayāpi vā ॥
Cruel and wicked woman! You have come to destroy this family!
O evil woman! What harm did Rāma or I do to you!
2.12.8b-9a யதா தே ஜநநீதுல்யாம் வ்ருத்திம் வஹதி ராகவ: ।
தஸ்யைவ த்வமநர்தாய கிம்நிமித்தமிஹோத்யதா ॥
yadā tē jananītulyāṃ vṛttiṃ vahati rāghavaḥ ।
tasyaiva tvamanarthāya kiṃnimittamihōdyatā ॥
What reason did you find to plan for Rāghava’s destruction,
who holds you in regard equal only to his mother!
2.12.9b-10a த்வம் மயாऽऽத்மவிநாஸார்தம் பவநம் ஸ்வம் ப்ரவேஸிதா ।
அவிஜ்ஞாநாந்ந்ருபஸுதா வ்யாலீ தீக்ஷ்ணவிஷா யதா ॥
tvaṃ mayā''tmavināṡārthaṃ bhavanaṃ svaṃ pravēṡitā ।
avijñānānnṛpasutā vyālī tīkṣṇaviṣā yathā ॥
I brought you into this home thinking
that you were a daughter of a king.
Little did I know that I was bringing a
highly venomous female viper for my own destruction!
2.12.10b-11a ஜீவலோகோ யதா ஸர்வோ ராமஸ்யாஹ குணஸ்தவம் ।
அபராதம் கமுத்திஸ்ய த்யக்ஷ்யாமீஷ்டமஹம் ஸுதம் ॥
jīvalōkō yadā sarvō rāmasyāha guṇastavam ।
aparādhaṃ kamuddiṡya tyakṣyāmīṣṭamahaṃ sutam ॥
When all living beings of this world
are singing praises of Rāma,
what fault would I find in
my beloved son to abandon him?
2.12.11b-12a கௌஸல்யாம் வா ஸுமித்ராம் வா த்யஜேயமபி வா ஸ்ரியம் ।
ஜீவிதம் வாऽத்மநோ ராமம் ந த்வேவ பித்ருவத்ஸலம் ॥
kausalyāṃ vā sumitrāṃ vā tyajēyamapi vā ṡriyam ।
jīvitaṃ vā'tmanō rāmaṃ na tvēva pitṛvatsalam ॥
I might be able forgo Kousalyā or Sumitrā or
all of this wealth or even my life!
But I cannot let Rāma, who is devoted to me, his father, go!
2.12.12b-13a பரா பவதி மே ப்ரீதிர்த்ருஷ்ட்வா தநயமக்ரஜம் ।
அபஸ்யதஸ்து மே ராமம் நஷ்டா பவதி சேதநா ॥
parā bhavati mē prītirdṛṣṭvā tanayamagrajam ।
apaṡyatastu mē rāmaṃ naṣṭā bhavati cētanā ॥
I feel immensely happy seeing the oldest of my sons.
I feel lifeless if I do not see Rāma!
2.12.13b-14a திஷ்டேல்லோகோ விநா ஸூர்யம் ஸஸ்யம் வா ஸலிலம் விநா ।
ந து ராமம் விநா தேஹே திஷ்டேத்து மம ஜீவிதம் ॥
tiṣṭhēllōkō vinā sūryaṃ sasyaṃ vā salilaṃ vinā ।
na tu rāmaṃ vinā dēhē tiṣṭhēttu mama jīvitam ॥
The world might do without the sun and
the crops might, without water,
but my life cannot stay in this body without Rāma!
2.12.14b-15a ததலம் த்யஜ்யதாமேஷ நிஸ்சய: பாபநிஸ்சயே! ।
அபி தே சரணை மூர்த்நா ஸ்ப்ருஸாம்யேஷ ப்ரஸீத மே ॥
tadalaṃ tyajyatāmēṣa niṡcayaḥ pāpaniṡcayē! ।
api tē caraṇai mūrdhnā spṛṡāmyēṣa prasīda mē ॥
Hence, O evil-intentioned woman,
enough of this, give up your intention!
I shall touch your feet with my head. Have mercy on me!
2.12.15b-17 கிமிதிம் சிந்திதம் பாபே த்வயா பரமதாருணம் ।
அத ஜிஜ்ஞாஸஸே மாம் த்வம் பரதஸ்ய ப்ரியாப்ரியே ।
அஸ்து யத்தத்த்வயா பூர்வம் வ்யாஹ்ருதம் ராகவம் ப்ரதி ।
ஸ மே ஜ்யேஷ்டஸ்ஸுத ஸ்ரீமாந்தர்மஜ்யேஷ்ட இதீவ மே ।
தத்த்வயா ப்ரியவாதிந்யா ஸேவார்தம் கதிதம் பவேத் ॥
kimidiṃ cintitaṃ pāpē tvayā paramadāruṇam ।
atha jijñāsasē māṃ tvaṃ bharatasya priyāpriyē ।
astu yattattvayā pūrvaṃ vyāhṛtaṃ rāghavaṃ prati ।
sa mē jyēṣṭhassuta ṡrīmāndharmajyēṣṭha itīva mē ।
tattvayā priyavādinyā sēvārthaṃ kathitaṃ bhavēt ॥
How could you think of such terrible things, o evil one!
I hope you just mean to test my feelings towards Bharata!


Your utterance regarding Rāghava in the past that
“This blessed one is like my dutiful eldest son!”
must only have been made to keep me in good humor!
2.12.18 தச்ச்ருத்வா ஸோகஸந்தப்தா ஸந்தாபயஸி மாம் ப்ருஸம் ।
ஆவிஷ்டாऽஸி க்ருஹம் ஸூந்யம் ஸா த்வம் பரவஸம் கதா ॥
tacchrutvā ṡōkasantaptā santāpayasi māṃ bhṛṡam ।
āviṣṭā'si gṛhaṃ ṡūnyaṃ sā tvaṃ paravaṡaṃ gatā ॥
That is why you are burnt by grief hearing about it
and are putting me in acute distress.
You even entered this desolate place (anger chamber),
influenced by others.
2.12.19 இக்ஷ்வாகூணாம் குலே தேவி! ஸம்ப்ராப்தஸ்ஸுமஹாநயம் ।
அநயோ நயஸம்பந்நே யத்ர தே விக்ருதா மதி: ॥
ikṣvākūṇāṃ kulē dēvi! samprāptassumahānayam ।
anayō nayasampannē yatra tē vikṛtā matiḥ ॥
O Queen! You have been nothing but noble, thus far!
But with this perversion in your mind,
a great ignobility has befallen on the race of Ikshwākus!
2.12.20 நஹி கிஞ்சிதயுக்தம் வா விப்ரியம் வா புரா மம ।
அகரோஸ்த்வம் விஸாலாக்ஷி தேந ந ஸ்ரத்ததாம்யஹம் ॥
nahi kiñcidayuktaṃ vā vipriyaṃ vā purā mama ।
akarōstvaṃ viṡālākṣi tēna na ṡraddadhāmyaham ॥
O wide-eyed one! You have never done
anything that is inappropriate or that is against me!
For that reason, I am unable to believe (what I am hearing)!
2.12.21 நநு தே ராகவஸ்துல்யோ பரதேந மஹாத்மநா ।
பஹுஸோ ஹி ஸுபாலே த்வம் கதா: கதயஸே மம ॥
nanu tē rāghavastulyō bharatēna mahātmanā ।
bahuṡō hi subālē tvaṃ kathāḥ kathayasē mama ॥
O dear! Did you not say, in many ways,
that Rāma is equal to Mahātma Bharata!
2.12.22 தஸ்ய தர்மாத்மநோ தேவி! வநவாஸம் யஸஸ்விந: ।
கதம் ரோசயஸே பீரு! நவ வர்ஷாணி பஞ்ச ச ॥
tasya dharmātmanō dēvi! vanavāsaṃ yaṡasvinaḥ ।
kathaṃ rōcayasē bhīru! nava varṣāṇi pañca ca ॥
O timorous one! How can you relish the thought of
that renowned Dharmātma living in
the Vana for nine years and five?
2.12.23 அத்யந்தஸுகுமாரஸ்ய தஸ்ய தர்மே த்ருதாத்மந: ।
கதம் ரோசயஸே வாஸமரண்யே ப்ருஸதாருணே ॥
atyantasukumārasya tasya dharmē dhṛtātmanaḥ ।
kathaṃ rōcayasē vāsamaraṇyē bhṛṡadāruṇē ॥
How can you relish the thought of
that tender Rāma, the staunch adherent of Dharma,
living in the dreaded forest!
2.12.24 ரோசயஸ்யபிராமஸ்ய ராமஸ்ய ஸுபலோசநே! ।
தவ ஸுஸ்ரூஷமாணஸ்ய கிமர்தம் விப்ரவாஸநம் ॥
rōcayasyabhirāmasya rāmasya ṡubhalōcanē! ।
tava ṡuṡrūṣamāṇasya kimarthaṃ vipravāsanam ॥
O auspicious-eyed one!
Why do you like to see Rāma, the darling of everyone,
who is at your service always, in exile?
2.12.25 ராமோ ஹி பரதாத்பூயஸ்தவ ஸுஸ்ரூஷதே ஸதா ।
விஸேஷம் த்வயி தஸ்மாத்து பரதஸ்ய ந லக்ஷயே ॥
rāmō hi bharatādbhūyastava ṡuṡrūṣatē sadā ।
viṡēṣaṃ tvayi tasmāttu bharatasya na lakṣayē ॥
Also, Rāma serves you even more than Bharata does.
Therefore, I fail to understand
why you are so specific about Bharata!
2.12.26-27a ஸுஸ்ரூஷாம் கௌரவம் சைவ ப்ரமாணம் வசநக்ரியாம் ।
கஸ்தே பூயஸ்தரம் குர்யாதந்யத்ர மநுஜர்ஷபாத் ।
பஹூநாம் ஸ்த்ரீஸஹஸ்ராணாம் பஹூநாம் சோபஜீவிநாம் ॥
ṡuṡrūṣāṃ gauravaṃ caiva pramāṇaṃ vacanakriyām ।
kastē bhūyastaraṃ kuryādanyatra manujarṣabhāt ।
bahūnāṃ strīsahasrāṇāṃ bahūnāṃ cōpajīvinām ॥
Who, other than that bull among men,
among the countless servants and the thousands of women,
serves your wishes more sincerely and
with utmost regard and respect?
2.12.27b-28 பரிவாதோऽபவாதோ வா ராகவே நோபபத்யதே ।
ஸாந்த்வயந்ஸர்வபூதாநி ராமஸ்ஸுத்தேந சேதஸா ।
க்ருஹ்ணாதி மநுஜவ்யாக்ர ப்ரியைர்விஷயவாஸிந: ॥
parivādō'pavādō vā rāghavē nōpapadyatē ।
sāntvayansarvabhūtāni rāmaṡṡuddhēna cētasā ।
gṛhṇāti manujavyāghra priyairviṣayavāsinaḥ ॥
Rāghava can never be found fault with
for omissions or commissions.
That tiger among men makes friends
of all beings by virtue of his pure heart,
and gains the trust of all the people
of the country by virtue of his endearing deeds.
2.12.29 ஸத்யேந லோகாந் ஜயதி தீநாந் தாநேந ராகவ: ।
குரூஞ்சுஸ்ரூஷயா வீரோ தநுஷா யுதி ஸாத்ரவாந் ॥
satyēna lōkān jayati dīnān dānēna rāghavaḥ ।
gurūñchuṡrūṣayā vīrō dhanuṣā yudhi ṡātravān ॥
Rāghava wins over the world by his adherence to truth,
the destitute by largesse, the Gurus by service,
and that Veera wins over his foes in a battle with his bow.
2.12.30 ஸத்யம் தாநம் தபஸ்த்யாகோ மித்ரதா ஸௌசமார்ஜவம் ।
வித்யா ச குருஸுஸ்ரூஷா த்ருவாண்யேதாநி ராகவே ॥
satyaṃ dānaṃ tapastyāgō mitratā ṡaucamārjavam ।
vidyā ca guruṡuṡrūṣā dhruvāṇyētāni rāghavē ॥
Truth, largesse, discipline, self-denial,
friendliness, purity, uprightness,
scholarship and service to the Gurus
are firmly established in Rāghava.
2.12.31 தஸ்மிந்நார்ஜவஸம்பந்நே தேவி! தேவோபமே கதம் ।
பாபமாஸம்ஸஸே ராமே மஹர்ஷிஸமதேஜஸி ॥
tasminnārjavasampannē dēvi! dēvōpamē katham ।
pāpamāṡaṃsasē rāmē maharṣisamatējasi ॥
O queen! How can you think of evil for
such Rāma, who is so upright, comparable to Dēvas
and is radiant like Maharshis?
2.12.32 ந ஸ்மராம்யப்ரியம் வாக்யம் லோகஸ்ய ப்ரியவாதிந: ।
ஸ கதம் த்வத்க்ருதே ராமம் வக்ஷ்யாமி ப்ரியமப்ரியம் ॥
na smarāmyapriyaṃ vākyaṃ lōkasya priyavādinaḥ ।
sa kathaṃ tvatkṛtē rāmaṃ vakṣyāmi priyamapriyam ॥
I cannot remember having ever heard
a single unkind word from him
who always speaks kindly to all beings.
How then can I, for your sake,
say unkind words to Rāma, who is dear to me?
2.12.33 க்ஷமா யஸ்மிந்தமஸ்த்யாக ஸத்யம் தர்ம: க்ருதஜ்ஞதா ।
அப்யஹிம்ஸா ச பூதாநாம் தம்ருதே கா கதிர்மம ॥
kṣamā yasmindamastyāga satyaṃ dharmaḥ kṛtajñatā ।
apyahiṃsā ca bhūtānāṃ tamṛtē kā gatirmama ॥
What refuge have I but him, in whom are ever to be found
forbearance, self-control, self-denial, truth,
Dharma, gratitude, and above all,
compassion towards all living beings?
2.12.34 மம வ்ருத்தஸ்ய கைகேயி கதாந்தஸ்ய தபஸ்விந:! ।
தீநம் லாலப்யமாநஸ்ய காருண்யம் கர்துமர்ஹஸி ॥
mama vṛddhasya kaikēyi gatāntasya tapasvinaḥ! ।
dīnaṃ lālapyamānasya kāruṇyaṃ kartumarhasi ॥
I am old, Kaikeyi, and nearing my end;
I am pitifully wailing and wretched;
it behooves you to show mercy on me.
2.12.35 ப்ருதிவ்யாம் ஸாகராந்தாயாம் யத்கிஞ்சிததிகம்யதே ।
தத்ஸர்வம் தவ தாஸ்யாமி மா ச த்வாம் மந்யுராவிஸேத் ॥
pṛthivyāṃ sāgarāntāyāṃ yatkiñcidadhigamyatē ।
tatsarvaṃ tava dāsyāmi mā ca tvāṃ manyurāviṡēt ॥
I will give you everything that can be found
anywhere on this earth that spreads to the oceans;
only do not be angry with me.
2.12.36 அஞ்ஜலிம் குர்மி கைகேயி! பாதௌ சாபி ஸ்ப்ருஸாமி தே ।
ஸரணம் பவ ராமஸ்ய மாऽதர்மோ மாமிஹ ஸ்ப்ருஸேத் ॥
añjaliṃ kurmi kaikēyi! pādau cāpi spṛṡāmi tē ।
ṡaraṇaṃ bhava rāmasya mā'dharmō māmiha spṛṡēt ॥
I beseech you, O Kaikēyee,
with my palms joined in supplication
and I shall even touch your feet!
May you be Rāma’s refuge,
and may I be saved from the imputation of Adharma!
2.12.37-38 இதி து:காபிஸந்தப்தம் விலபந்தமசேதநம் ।
கூர்ணமாநம் மஹாராஜம் ஸோகேந ஸமபிப்லுதம் ।
பாரம் ஸோகார்ணவஸ்யாஸு ப்ரார்தயந்தம் புந: புந: ।
ப்ரத்யுவாசாத கைகேயீ ரௌத்ரா ரௌத்ரதரம் வச: ॥
iti duḥkhābhisantaptaṃ vilapantamacētanam ।
ghūrṇamānaṃ mahārājaṃ ṡōkēna samabhiplutam ।
pāraṃ ṡōkārṇavasyāṡu prārthayantaṃ punaḥ punaḥ ।
pratyuvācātha kaikēyī raudrā raudrataraṃ vacaḥ ॥
Then the indignant Kaikēyee spoke angrily to the great King
who is lamenting in an agony of grief,
driven out of his senses and writhing on the ground,
swamped by a sea of sorrow and repeatedly crying for rescue!
2.12.39 யதி தத்த்வா வரௌ ராஜந்புந: ப்ரத்யநுதப்யஸே ।
தார்மிகத்வம் கதம் வீர! ப்ருதிவ்யாம் கதயிஷ்யஸி ॥
yadi dattvā varau rājanpunaḥ pratyanutapyasē ।
dhārmikatvaṃ kathaṃ vīra! pṛthivyāṃ kathayiṣyasi ॥
O King! If you regret the boons you gave,
how can you stand up to the world, O Veera,
and defend your devotion to Dharma!
2.12.40 யதா ஸமேதா பஹவஸ்த்வயா ராஜர்ஷய ஸ்ஸஹ ।
கதயிஷ்யந்தி தர்மஜ்ஞ! தத்ர கிம் ப்ரதிவக்ஷ்யஸி ॥
yadā samētā bahavastvayā rājarṣaya ssaha ।
kathayiṣyanti dharmajña! tatra kiṃ prativakṣyasi ॥
O savant of Dharma! What will you tell when
this comes up in the meeting of many Rājarshis?
2.12.41 யஸ்யா: ப்ரஸாதே ஜீவாமி யா ச மாமப்யபாலயத் ।
தஸ்யா: க்ருதம் மயா மித்யா கைகேய்யா இதி வக்ஷயஸி ॥
yasyāḥ prasādē jīvāmi yā ca māmabhyapālayat ।
tasyāḥ kṛtam mayā mithyā kaikēyyā iti vakṣayasi ॥
Will you tell, “My words to Kaikēyee, who saved me and
because of whom I am alive, are glib talk!”?
2.12.42 கில்பிஷம் த்வம் நரேந்த்ராணாம் கரிஷ்யஸி நராதிப! ।
யோ தத்வா வரமத்யைவ புநரந்யாநி பாஷஸே ॥
kilbiṣaṃ tvaṃ narēndrāṇāṃ kariṣyasi narādhipa! ।
yō datvā varamadyaiva punaranyāni bhāṣasē ॥
O ruler of the lands, you bring disgrace
to the dignity of all rulers of the peoples,
by reneging on the boons that you gave!
2.12.43 ஸைப்யஸ்ஸ்யேநகபோதீயே ஸ்வமாம்ஸம் பக்ஷிணே ததௌ ।
அலர்கஸ்சக்ஷுஷீ தத்வா ஜகாம கதிமுத்தமாம் ॥
ṡaibyaṡṡyēnakapōtīyē svamāṃsaṃ pakṣiṇē dadau ।
alarkaṡcakṣuṣī datvā jagāma gatimuttamām ॥
King Ṡaibya gave his own flesh to the hawk
to save the pigeon from it.
King Alarka gave his eyes and attained higher worlds. Ṡaibya’s story:


Once upon a time, Indra and Agni wanted to test the generous repute of King Ṡaibya.


Indra took the form of a hawk and Agni took the form of a pigeon. The hawk chased the pigeon, its prey. The pigeon flew to King Ṡaibya and sought refuge. King Ṡaibya gave his own flesh, equal to the weight of the pigeon, to save it from being a meal to the hawk!


Note: Ṡaibya is also known as Ṡibi.


Alarka’s story:


A blind Brāhmaṇa approached King Alarka and asked for his eyes, in order to regain his eye sight. King Alarka, without a second thought, donated his eyes immediately to that Brāhmaṇa.
2.12.44 ஸாகரஸ்ஸமயம் க்ருத்வா ந வேலாமதிவர்ததே ।
ஸமயம் மாऽந்ருதம் கார்ஷீ: பூர்வவ்ருத்தமநுஸ்மரந் ॥
sāgarassamayaṃ kṛtvā na vēlāmativartatē ।
samayaṃ mā'nṛtaṃ kārṣīḥ pūrvavṛttamanusmaran ॥
Never did the ocean violate its word and cross the shore.
I hope your words do not go in vain,
keeping those examples of the past in mind.
2.12.45 ஸ த்வம் தர்மம் பரித்யஜ்ய ராமம் ராஜ்யேऽபிஷிச்ய ச ।
ஸஹ கௌஸல்யயா நித்யம் ரந்துமிச்சஸி துர்மதே! ॥
sa tvaṃ dharmaṃ parityajya rāmaṃ rājyē'bhiṣicya ca ।
saha kausalyayā nityaṃ rantumicchasi durmatē! ॥
You want to forgo your Dharma by consecrating Rāma
and copulate with Kousalyā forever, O evil mind!
2.12.46 பவத்வதர்மோ தர்மோ வா ஸத்யம் வா யதி வாऽந்ருதம் ।
யத்த்வயா ஸம்ஸ்ருதம் மஹ்யம் தஸ்ய நாஸ்தி வ்யதிக்ரம: ॥
bhavatvadharmō dharmō vā satyaṃ vā yadi vā'nṛtam ।
yattvayā saṃṡrutaṃ mahyaṃ tasya nāsti vyatikramaḥ ॥
May it be right or wrong, true or false,
you shall not deviate from your promise to me!
2.12.47 அஹம் ஹி விஷமத்யைவ பீத்வா பஹு தவாக்ரத: ।
பஸ்யதஸ்தே மரிஷ்யாமி ராமோ யத்யபிஷிச்யதே ॥
ahaṃ hi viṣamadyaiva pītvā bahu tavāgrataḥ ।
paṡyatastē mariṣyāmi rāmō yadyabhiṣicyatē ॥
I will drink poison right now in front of you,
and will die while you are watching,
if Rāma is to be consecrated!
2.12.48 ஏகாஹமபி பஸ்யேயம் யத்யஹம் ராமமாதரம் ।
அஞ்ஜலிம் ப்ரதிக்ருஹ்ணந்தீம் ஸ்ரேயோ நநு ம்ருதிர்மம ॥
ēkāhamapi paṡyēyaṃ yadyahaṃ rāmamātaram ।
añjaliṃ pratigṛhṇantīṃ ṡrēyō nanu mṛtirmama ॥
It is better for me to die
rather than witness even for a day,
Rāma’s mother receiving my homage
with my palms joined in supplication!
2.12.49 பரதேநாத்மநா சாஹம் ஸபே தே மநுஜாதிப! ।
யதா நாந்யேந துஷ்யேயம்ருதே ராமவிவாஸநாத் ॥
bharatēnātmanā cāhaṃ ṡapē tē manujādhipa! ।
yathā nānyēna tuṣyēyamṛtē rāmavivāsanāt ॥
I swear on my Bharata and my own life, O lord of the people,
that nothing will satisfy me, short of Rāma’s banishment!
2.12.50 ஏதாவதுக்த்வா வசநம் கைகேயீ விரராம ஹ ।
விலபந்தம் ச ராஜாநம் ந ப்ரதிவ்யாஜஹார ஸா ॥
ētāvaduktvā vacanaṃ kaikēyī virarāma ha ।
vilapantaṃ ca rājānaṃ na prativyājahāra sā ॥
Kaikēyee finished what she had to say with those words,
without responding to the King’s lamentations in any manner.
2.12.51-52a ஸ்ருத்வா து ராஜா கைகேய்யா வ்ருதம் வரமஸோபநம் ।
ராமஸ்ய ச வநே வாஸமைஸ்வர்யம் பரதஸ்ய ச ।
நாப்யபாஷத கைகேயீம் முஹூர்தம் வ்யாகுலேந்த்ரிய: ॥
ṡrutvā tu rājā kaikēyyā vṛtaṃ varamaṡōbhanam ।
rāmasya ca vanē vāsamaiṡvaryaṃ bharatasya ca ।
nābhyabhāṣata kaikēyīṃ muhūrtaṃ vyākulēndriyaḥ ॥
Hearing those utterly disgusting demands of Kaikēyee,
of Rāma’s exile to the Vana and endowments to Bharata,
the King could not speak for a moment,
with his senses in utter turmoil.
2.12.52b-53 ப்ரைக்ஷதாநிமிஷோ தேவீம் ப்ரியாமப்ரியவாதிநீம் ।
தாம் ஹி வஜ்ரஸமாம் வாசமாகர்ண்ய ஹ்ருதயாப்ரியாம் ।
து:கஸோகமயீம் கோராம் ராஜா ந ஸுகிதோऽபவத் ॥
praikṣatānimiṣō dēvīṃ priyāmapriyavādinīm ।
tāṃ hi vajrasamāṃ vācamākarṇya hṛdayāpriyām ।
duḥkhaṡōkamayīṃ ghōrāṃ rājā na sukhitō'bhavat ॥
He could do nothing but stare at his dear wife
who was speaking such unkind words.
The king could hardly find anything to comfort himself
having heard those terrible, unkind and gut-wrenching words,
causing anguish and distress that
struck him like a bolt of thunder!
2.12.54 ஸ தேவ்யா வ்யவஸாயம் ச கோரம் ச ஸபதம் க்ருதம் ।
த்யாத்வா ராமேதி நிஸ்ஸ்வஸ்ய சிந்நஸ்தருரிவாபதத் ॥
sa dēvyā vyavasāyaṃ ca ghōraṃ ca ṡapathaṃ kṛtam ।
dhyātvā rāmēti niṡṡvasya chinnastarurivāpatat ॥
Thinking of her determination and
the terrible oath she has taken,
he fell down like a severed tree
heaving deep sighs and crying 'Rāma!'
2.12.55 நஷ்டசித்தோ யதோந்மத்தோ விபரீதோ யதாऽதுர: ।
ஹ்ருததேஜா யதா ஸர்போ பபூவ ஜகதீபதி: ॥
naṣṭacittō yathōnmattō viparītō yathā'turaḥ ।
hṛtatējā yathā sarpō babhūva jagatīpatiḥ ॥
That ruler of the world lost his mind like a madman,
behaved crazily like an extremely sick person,
and appeared like an enervated serpent!
2.12.56-57a தீநயா து கிரா ராஜா இதி ஹோவாச கைகயீம் ।
அநர்தமிமமர்தாபம் கேந த்வமுபதர்ஸிதா ।
பூதோபஹதசித்தேவ ப்ருவந்தீ மாம் ந லஜ்ஜஸே ॥
dīnayā tu girā rājā iti hōvāca kaikayīm ।
anarthamimamarthābhaṃ kēna tvamupadarṡitā ।
bhūtōpahatacittēva bruvantī māṃ na lajjasē ॥
Then the King pleaded again with Kaikēyee pitifully,
“Who convinced you that this disastrous idea is beneficial for you?
Are you not ashamed of speaking like this to me
as if possessed by evil spirits!”
2.12.57b-58a ஸீலவ்யஸநமேதத்தே நாபிஜாநாம்யஹம் புரா ।
பாலாயாஸ்தத்த்விதிதாநீம் தே லக்ஷயே விபரீதவத் ॥
ṡīlavyasanamētattē nābhijānāmyahaṃ purā ।
bālāyāstattvitidānīṃ tē lakṣayē viparītavat ॥
I did not notice your faulty character when you were young;
but now I see how preposterous it is!
2.12.58b-59a குதோ வா தே பயம் ஜாதம் யா த்வமேவம்விதம் வரம் ।
ராஷ்ட்ரே பரதமாஸீநம் வ்ருணீஷே ராகவம் வநே ॥
kutō vā tē bhayaṃ jātaṃ yā tvamēvaṃvidhaṃ varam ।
rāṣṭrē bharatamāsīnaṃ vṛṇīṣē rāghavaṃ vanē ॥
Who are you afraid of that you are asking for such boons,
of installing Bharata in the kingdom
and consigning Rāma to the Vana!
2.12.59b-60a விரமைதேந பாவேந த்வமேதேநாந்ருதேந வா ।
யதி பர்து: ப்ரியம் கார்யம் லோகஸ்ய பரதஸ்ய ச ॥
viramaitēna bhāvēna tvamētēnānṛtēna vā ।
yadi bhartuḥ priyaṃ kāryaṃ lōkasya bharatasya ca ॥
If you are interested in the wellbeing of
your husband, Bharata and the world,
you must give up these ideas and meaningless thoughts!
2.12.60b-61a ந்ருஸம்ஸே! பாபஸங்கல்பே! க்ஷுத்ரே! துஷ்க்ருதகாரிணி! ।
கிந்நு துகமலீகம் வா மயி ராமே ச பஸ்யஸி ॥
nṛṡaṃsē! pāpasaṅkalpē! kṣudrē! duṣkṛtakāriṇi! ।
kinnu dukhamalīkaṃ vā mayi rāmē ca paṡyasi ॥
O cruel woman! O wickedly resolved! O mean soul! O evil monger!
What offence or source of grief do you see in me or Rāma?
2.12.61b-62a ந கதஞ்சித்ருதே ராமாத்பரதோ ராஜ்யமாவஸேத் ।
ராமாதபி ஹி தம் மந்யே தர்மதோ பலவத்தரம் ॥
na kathañcidṛtē rāmādbharatō rājyamāvasēt ।
rāmādapi hi taṃ manyē dharmatō balavattaram ॥
Bharata will in no way occupy the kingdom, depriving Rāma of it!
I think that Bharata, even more than Rāma,
is a stronger adherent of Dharma!
2.12.62b-63a கதம் த்ரக்ஷ்யாமி ராமஸ்ய வநம் கச்சேதி பாஷிதே ।
முகவர்ணம் விவர்ணம் து தம் யதைவேந்துமுபப்லுதம் ॥
kathaṃ drakṣyāmi rāmasya vanaṃ gacchēti bhāṣitē ।
mukhavarṇaṃ vivarṇaṃ tu taṃ yathaivēndumupaplutam ॥
How can I see the discolored face of Rāma,
that would look like the eclipsed moon,
when he is told “Go to the Vana!”
2.12.63b-64a தாம் ஹி மே ஸுக்ருதாம் புத்திம் ஸுஹ்ருத்பிஸ்ஸஹ நிஸ்சிதாம் ।
கதம் த்ரக்ஷ்யாம்யபாவ்ருத்தாம் பரைரிவ ஹதாம் சமூம் ॥
tāṃ hi mē sukṛtāṃ buddhiṃ suhṛdbhissaha niṡcitām ।
kathaṃ drakṣyāmyapāvṛttāṃ parairiva hatāṃ camūm ॥
How can I see the well considered decision
made in consultation with all the well wishers
be whacked this way, like an army hacked by the enemy?
2.12.64b-65a கிம் மாம் வக்ஷ்யந்தி ராஜாநோ நாநாதிக்ப்ய ஸ்ஸமாகதா: ।
பாலோ பதாऽயமைக்ஷ்வாகஸ்சிரம் ராஜ்யமகாரயத் ॥
kiṃ māṃ vakṣyanti rājānō nānādigbhya ssamāgatāḥ ।
bālō batā'yamaikṣvākaṡciraṃ rājyamakārayat ॥
What would the kings that arrived here
from the many directions say about me?
“How did this stupid descendant of Ikshwāku
manage to reign for so long?”
2.12.65b-66a யதா து பஹவோ வ்ருத்தா குணவந்தோ பஹுஸ்ருதா: ।
பரிப்ரக்ஷ்யந்தி காகுத்ஸ்தம் வக்ஷ்யாமி கிமஹம் ததா ॥
yadā tu bahavō vṛddhā guṇavantō bahuṡrutāḥ ।
pariprakṣyanti kākutsthaṃ vakṣyāmi kimahaṃ tadā ॥
What can I say when the many learned, virtuous elders ask me
about the prince of Kākutstha lineage?
2.12.66b-67a கைகேய்யா க்லிஸ்யமாநேந ராம: ப்ரவ்ராஜிதோ மயா ।
யதி ஸத்யம் ப்ரவீம்யேதத்ததஸத்யம் பவிஷ்யதி ॥
kaikēyyā kliṡyamānēna rāmaḥ pravrājitō mayā ।
yadi satyaṃ bravīmyētattadasatyaṃ bhaviṣyati ॥
It will be taken as a lie even if I tell the truth that
I have sent Rāma away because of the torture from Kaikēyee!
2.12.67b-68a கிம் மாம் வக்ஷ்யதி கௌஸல்யா ராகவே வநமாஸ்திதே ।
கிம் சைநாம் ப்ரதிவக்ஷ்யாமி க்ருத்வா விப்ரியமீத்ருஸம் ॥
kiṃ māṃ vakṣyati kausalyā rāghavē vanamāsthitē ।
kiṃ caināṃ prativakṣyāmi kṛtvā vipriyamīdṛṡam ॥
What will Kousalyā say to me, if Rāghava is sent to the Vana?
And what could I reply to her, having caused such havoc?
2.12.68b-70a யதா யதா ஹி கௌஸல்யா தாஸீவச்ச ஸகீவ ச ।
பார்யாவத்பகிநீவச்ச மாத்ருவச்சோபதிஷ்டதி ।
ஸததம் ப்ரியகாமா மே ப்ரியபுத்ரா ப்ரியம்வதா ।
ந மயா ஸத்க்ருதா தேவீ ஸத்காரார்ஹா க்ருதே தவ ॥
yadā yadā hi kausalyā dāsīvacca sakhīva ca ।
bhāryāvadbhaginīvacca mātṛvaccōpatiṣṭhati ।
satataṃ priyakāmā mē priyaputrā priyaṃvadā ।
na mayā satkṛtā dēvī satkārārhā kṛtē tava ॥
Kousalyā serves me like an attendant, a friend, a wife,
a sister and a mother, as and when needed.


That sweet-spoken mother of an endearing son,
always wishes the best for me!
But, I could never treat her the way she deserved,
for fear of displeasing you!
2.12.70b-71a இதாநீம் தத்தபதி மாம் யந்மயா ஸுக்ருதம் த்வயி ।
அபத்யவ்யஞ்ஜநோபேதம் புக்தமந்நமிவாதுரம் ॥
idānīṃ tattapati māṃ yanmayā sukṛtaṃ tvayi ।
apathyavyañjanōpētaṃ bhuktamannamivāturam ॥
All the good deeds I have done so far for you are hurting me
like food with forbidden sauces would hurt a sick man.
2.12.71b-72a விப்ரகாரம் ச ராமஸ்ய ஸம்ப்ரயாணம் வநஸ்ய ச ।
ஸுமித்ரா ப்ரேக்ஷ்ய வை பீதா கதம் மே விஸ்வஸிஷ்யதி ॥
viprakāraṃ ca rāmasya samprayāṇaṃ vanasya ca ।
sumitrā prēkṣya vai bhītā kathaṃ mē viṡvasiṣyati ॥
Seeing the ill-treatment meted out to Rāma
and his journey to the Vana, Sumitrā will be scared.
And how would she be able to trust me any more?
2.12.72b-73a க்ருபணம் பத வைதேஹீ ஸ்ரோஷ்யதி த்வயமப்ரியம் ।
மாம் ச பஞ்சத்வமாபந்நம் ராமம் ச வநமாஸ்ரிதம் ॥
kṛpaṇaṃ bata vaidēhī ṡrōṣyati dvayamapriyam ।
māṃ ca pañcatvamāpannaṃ rāmaṃ ca vanamāṡritam ॥
Alas! The princess of Vidēha would have to pitifully
hear the two shocking news of
Rāma being banished to the Vana and
me finding my way to the afterworld!
2.12.73b-74a வைதேஹீ பத மே ப்ராணாந்ஸோசந்தீ க்ஷபயிஷ்யதி ।
ஹீநா ஹிமவத: பார்ஸ்வே கிந்நரேணேவ கிந்நரீ ॥
vaidēhī bata mē prāṇānṡōcantī kṣapayiṣyati ।
hīnā himavataḥ pārṡvē kinnarēṇēva kinnarī ॥
How can I hold on to life,
hearing the pitiful cries of the princess of Vidēha,
like those of a Kinnara woman
who lost her husband on the slopes of Himalayas!
2.12.74b-75a ந ஹி ராமமஹம் த்ருஷ்ட்வா ப்ரவஸந்தம் மஹாவநே ।
சிரம் ஜீவிதுமாஸம்ஸே ருதந்தீம் சாபி மைதிலீம் ॥
na hi rāmamahaṃ dṛṣṭvā pravasantaṃ mahāvanē ।
ciraṃ jīvitumāṡaṃsē rudantīṃ cāpi maithilīm ॥
I will certainly not live for long
seeing Rāma banished to the great forest
and seeing the princess of Mithilā crying!
2.12.75b-76a ஸா நூநம் விதவா ராஜ்யம் ஸபுத்ரா காரயிஷ்யஸி ।
ந ஹி ப்ரவ்ராஜிதே ராமே தேவி! ஜீவிதுமுத்ஸஹே ॥
sā nūnaṃ vidhavā rājyaṃ saputrā kārayiṣyasi ।
na hi pravrājitē rāmē dēvi! jīvitumutsahē ॥
I would certainly not like to live once Rāma leaves!
O queen! You would certainly become a widow
and rule the kingdom along with your son!
2.12.76b-77a ஸதீம் த்வாமஹமத்யந்தம் வ்யவஸ்யாம்யஸதீம் ஸதீம் ।
ரூபிணீம் விஷஸம்யுக்தாம் பீத்வேவ மதிராம் நர: ॥
satīṃ tvāmahamatyantaṃ vyavasyāmyasatīṃ satīm ।
rūpiṇīṃ viṣasaṃyuktāṃ pītvēva madirāṃ naraḥ ॥
Like a man who drinks wine mixed with poison,
I have mistaken you, the beautiful one, to be a good wife,
while you, a wicked woman, are far from it.
2.12.77b-78a அந்ருதைர்பஹு மாம் ஸாந்த்வை ஸ்ஸாந்த்வயந்தீ ஸ்ம பாஷஸே ।
கீதஸப்தேந ஸம்ருத்ய லுப்தோ ம்ருகமிவாவதீ: ॥
anṛtairbahu māṃ sāntvai ssāntvayantī sma bhāṣasē ।
gītaṡabdēna saṃrudhya lubdhō mṛgamivāvadhīḥ ॥
You have been keeping me comforted
with many sweet lies, all along.
And now you strike me like a hunter striking a deer
that is engrossed in the melody of music.
2.12.78b-79a அநார்ய இதி மாமார்யா: புத்ரவிக்ராயகம் த்ருவம் ।
திக்கரிஷ்யந்தி ரத்யாஸு ஸுராபம் ப்ராஹ்மணம் யதா ॥
anārya iti māmāryāḥ putravikrāyakaṃ dhruvam ।
dhikkariṣyanti rathyāsu surāpaṃ brāhmaṇaṃ yathā ॥
The nobles will certainly rebuke me in the chariot pathways
as an ignoble, for selling my son,
as they would censure a Brāhmaṇa for consuming liquor.
2.12.79b-80a அஹோ! து:கமஹோ! க்ருச்ச்ரம் யத்ர வாச: க்ஷமே தவ ।
து:கமேவம்விதம் ப்ராப்தம் புராக்ருதமிவாஸுபம் ॥
ahō! duḥkhamahō! kṛcchraṃ yatra vācaḥ kṣamē tava ।
duḥkhamēvaṃvidhaṃ prāptaṃ purākṛtamivāṡubham ॥
What misery and what a pity that
I have to put up with these words of yours!
Alas! Misery of this magnitude has befallen
like retribution for the misdeeds of the past!


tobe continued